tag:blogger.com,1999:blog-60985355022335522542024-02-19T07:28:40.975-08:00maanarmaanarhttp://www.blogger.com/profile/17858753121000600859noreply@blogger.comBlogger19125tag:blogger.com,1999:blog-6098535502233552254.post-1540516574955760712012-02-20T18:08:00.000-08:002012-02-20T18:12:48.425-08:00Хагас зуун жил мал дагасан Ж.Дэмбэрэл УЛСЫН САЙН МАЛЧИН боллооАймгийн аварга, энх сүрэгтэн, мянгат малчин Жавзангийн Дэмбэрэл 2009 онд 1026, 2010 онд 1188, 2011 онд 1234 мал тоолуулан сүүлийн гурван жил мянгат малчнаа бататган бахдам амжилт гаргасан учир усан луу жилийн сар шинийн босгон дээр УЛСЫН САЙН МАЛЧИН болж Их-Уул сумынхан төдийгүй Хөвсгөл нутаг, монгол түмнээ баярлууллаа.
Тэрбээр 1962 онд цэргээс халагдаад Их-Уул сумын Саруул-Амьдрал нэгдэлд мал маллаж эхэлснээс хойш тасралтгүй 50 хавар мал төлүүлж, 50 намрын шувуудыг үджээ. Өнөөдөр, үр хүүхэд шавь нар нь өрх өсгөж, сум сунгаж, зарим нь мянгат малчны энд хүрч, буурал хоньчны магнайг тэнийлгэсэн юм.
Д.БАТmaanarhttp://www.blogger.com/profile/17858753121000600859noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6098535502233552254.post-14569993285138150852012-02-05T01:24:00.001-08:002012-02-05T01:24:26.695-08:00УЛСЫН АВАРГУУД ТОДОРЛОО
“Улсын сайн малчин”-аар Их-Уулын Шивээ багийн Ж.Дэмбэрэл, Цагаан-Уул сумын Тосон багийн П.Бямбаа, Түнэл сум Навчилтай багийн А.Дашжамц, “Улсын тэргүүний тариаланч хамт олон”-оор Тариалан сумын "ЭТҮ" ХХК, “Улсын тэргүүний тариаланч”-аар Тариалангийн "Алтан дуулга " компанийн механикжуулагч Д.Мөнхтогтох нар шалгарсан байна.maanarhttp://www.blogger.com/profile/17858753121000600859noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6098535502233552254.post-72332337447287660722011-10-17T22:13:00.001-07:002011-10-17T22:13:21.007-07:00maanarhttp://www.blogger.com/profile/17858753121000600859noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6098535502233552254.post-52470741645477839932011-10-17T21:59:00.000-07:002011-10-17T22:04:36.136-07:00Сурталчилгаа<span style="font-family:arial;"><strong>С.ПҮРЭВЖИЙН МЭНДЧИЛГЭЭ</strong></span><br /><span style="font-family:arial;"><em>Төрөлх сумынхаа 80 жилийн ой тохиолдуулан ангийн нөхдөө мэндчилгээ дамжуулсан Улаан-Уул сумын уугуул С.Пүрэвжийн мэндчилгээг нийтэлж байна.<br /></em>1967 онд Цэрэннадмид багштай 1 А ангид орж байсан хүүхэд насны найз нар<br />Б.Амгаланбаяр<br />М.Батсуурь<br />Д.Батсүх<br />М.Батчулуу<br />Н.Батчулуу<br />Ц.Баттөмөр<br />Л.Баярдалай<br />Ш.Баяраа<br />Ц.Буяннэмэх<br />С.Буянтогтох<br />С.Ганбат<br />С.Ганзориг<br />Ж.Ганзориг<br />В.Галбаатар<br />Ж.Даваасүрэн<br />Ш.Дашзэвэг<br />Б.Лхагваа<br />С.Лхагважий<br />Ч.Нямжий<br />Р.Наянбат<br />О.Оюун<br />Оюунчимэг<br />О.Оньсого<br />О.Пүрэвдорж<br />С.Пүрэвжий<br />Д.Сүхээ<br />Д.Түмэнбаяр<br />Р.Тунгалаг<br />О.Цэндмаа болон Бурмаа багштай 1-ийн Б ангийнхандаа сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөж ертөнцийн мөнх бусыг найз нарынхаа гэр бүл төрөл төрөгсөд үр хүүхдэд гүн эмгэнэл илэрхийлье.<br /><strong>Хөвсгөл аймгийн Улаан-Уул сумын 1967 оны 1-ийн А ангийн сурагч С.ПҮРЭВЖИЙ</strong></span>maanarhttp://www.blogger.com/profile/17858753121000600859noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6098535502233552254.post-90025114549150765832011-04-29T01:52:00.000-07:002011-04-29T02:16:42.174-07:00"МААНАР" сонины шинэ дугаар гарлаа<span style="font-family:courier new;">Дархад зоны түүхийн товчоон "Маанар" сонины шинэ дугаар саяхан гарлаа. Энэ дугаарт Дархад бөө Т.Эрдэнэ, Цагааннуурын Б.Амгалан \Амбай зайран\нартай хийсэн сонирхолтой ярилцлага, олон дугаар дамжсан "Могойн хорлол" сонирхолтой баримтат туужийн төгсгөл, дархадын овгийн \тээхэн\ тухай Т.Эрдэнийн бичсэн "Дархад түүх" өгүүлэл, МУБИС-ийн профессор С.Эрдэнэмаамын бичсэн дурсамж зэрэг олон бүтээл оржээ. </span><br /><span style="font-family:Courier New;">Дугаарыг уламжлал ёсоор үнэгүй тараасан байна. </span>maanarhttp://www.blogger.com/profile/17858753121000600859noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6098535502233552254.post-1632424877639643212011-04-07T20:16:00.000-07:002011-04-07T20:19:15.790-07:00<div align="left"><span style="font-family:arial;"><em><strong>“Дархадын бүс нутгийн хөгжлийн өнөөгийн чиг хандлага” сэдэвт оюутны эрдэм шинжилгээний хурал болно</strong> </em></span></div><br /><div align="left"><span style="font-family:arial;"><em>Бүс нутагт аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх боломж, оновчтой, зөв менежмент, өөр хоорондоо өрсөлдөхүйц өвөрмөц онцлог бүхий бүтээгдэхүүн бий болгох, экологи болон байгаль орчинд эвсэг байх нөхцөл боломжуудыг судлах зорилгоор энэ оны 4 дүгээр сарын 16-нд оюутны эрдэм шинжилгээний хурал болно. Тус хурал маань Шинжлэх ухааны гавъяат, түүхийн ухааны доктор О.Пүрэвийн мэндэлсний 80 насны ой, Рэнчинлхүмбэ сум үүсэн байгуулагдсаны 80 жил, Улаан-Уул сум үүсэн байгуулагдсаны 80 жилийн ойд зориулагдах юм байна. Сонирхсон оюутан залуус дархад судлаачид өргөнөөр оролцох энэхүү хурлыг “Дээдэс Хайрхан” академи, “Пүрэв сан”, “Дархадын оюутны холбоо”, “Хаш эрдэнийн сүмбэр” ТББ зохион байгуулж байгаа юм байна. Зарим мэдээллээ 99262815, 99715141, 99264575, 95734586 тоотоор холбоо барьж лавлана уу.</em></span></div>maanarhttp://www.blogger.com/profile/17858753121000600859noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6098535502233552254.post-6682559078455982792011-01-10T00:24:00.000-08:002011-01-10T00:26:30.547-08:00<span style="font-family:courier new;"><strong>“Тусгай салаа”-ны зохиолч Монголын Зохиолчдын Эвлэлийн гишүүн боллоо</strong><br />“Хэцүү анги”, “Тусгай салаа” киногоороо Монголын үзэгчдийн танил болсон шог зохиолч А.Амарсайхан МЗЭ-ийн үүсч байгуулагдсаны 82 жилийн ойн үеэр саяхан МЗЭ-ийн гишүүн боллоо.<br />“Өөхөнд хулдсан егөө” хошин шог зохиолын анхны номоороо “шан татсан” зохиолч Амарсайхан сүүлийн үед тайз дэлгэцийн бүтээл үрүү хүчтэй орж ирж үзэгчдийн таашаал хүлээсэн уран бүтээлч болж байна. “Шавиасаа дэлхийд зартай уран бүтээл төрөхийг хүлээж болно шүү” гэж багш нь хэллээ. </span>maanarhttp://www.blogger.com/profile/17858753121000600859noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6098535502233552254.post-31859468137711515822010-10-01T18:48:00.000-07:002010-10-01T18:57:01.451-07:00Хүүхдийн шинэ дуу мэндэллээМонголын зохиолчдын эвлэлийн болон шилдэг бүтээлийн "Алтан өд" шагналт Д.Батжаргалын шүлэг, хөгжмийн зохиолч Д.Өлзийхүүгийн ая "Сод эрдмийн өргөө" шинэ дуу саяхан гарчээ. Дууг Улсын тэргүүний 28 дугаар сургуулийн тав зургадугаар ангийн хүүхдүүд дуулжээ. Нийслэлийн зүүн захад Хужирбуланд байрладаг гэр номын сангийн захиалгаар бүтээсэн хэдий ч нийт сургуулиудад зориулж болохоор сайхан дуу болсныг хөгжим судлаачид багш сурган хүмүүжүүлэгчид үнэлж байна.maanarhttp://www.blogger.com/profile/17858753121000600859noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-6098535502233552254.post-10402727023457280342010-10-01T00:11:00.000-07:002010-10-01T00:24:48.168-07:00Дархад дуучны тоглолт болноДархад дууны нэрт мастер МУГЖ Б.Дариймаагийн "Хөвсгөл нутгийн цуурай" тоглолт энэ оны 10 дугаар сарын хоёронд Үндэсний дуу бүжгийн эрдмийн чуулгад болох ажээ. Тоглолтод АЖ Д.Самбуу, Хотгойд дууны нэрт мастер МУГЖ Д.Надмид, охин дуучин Б.Бямбадулам нар оролцох ажээ.<br />Мэдээллийн ивээн тэтгэгчээр ТВ5, NTV, Хөвсгөл аймгийн нутгийн зөвлөл, "Их тайга" компани, "Эртний нутаг" зоогийн газар, Дархад зоны "Маанар" сонин нар оролцож байгаа юм байна.maanarhttp://www.blogger.com/profile/17858753121000600859noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6098535502233552254.post-28636878430956109612009-12-23T22:12:00.000-08:002009-12-23T22:23:58.207-08:00УДГАН БҮСГҮЙГ ДАГАСАН ХЭРЭЭНҮҮД<strong><em><span style="color:#33ccff;"></span></em></strong><span style="font-family:arial;"><strong><em><span style="color:#33ccff;">“Îíîë íîìä áàðèãääàãã¿é íàéðàã÷”</span></em></strong><br /><strong>ßðóó íàéðàã÷, Ẻ ñóäëàà÷, óäãàí ×.Äàãìèäìààòàé ÿðèëöëàà<br /><em>-Îëîí ñàéõàí ø¿íøèãòýé íîìûí áàÿð áîëëîî. Óðàí á¿òýýëèéí óðãàö õýð àðâèí áàéíà äàà.?<br /></em></strong>-Åð íü ãàéã¿é áàéíà ø¿¿. Øèíý øèíý óðàí á¿òýýë èõ òºðæ áàéíà. Øèíý íîìûíõîî ìÿëààëãûí ¿ãýíä óðàìøààä îëîí ø¿ëýã òºðºõ òºëºâòýé áàéíà.<br /><strong><em>-Òýãýõýýð ñ¿¿ëèéí õî¸ð íîìûã íýëýýä òîãòîæ óíøëàà. Áàãà íàñíû òóõàé ñîíèí ìºð¿¿ä õàðàãäàæ áàéíà. Öîîäîë ãóàé íîìûí áàÿð äýýð “Äàãìèäìàà áîë ÿìàð íýãýí îíîëä áàðèãääàãã¿é õ¿í þì áàéíà” ãýæ áàéñàí. Òýð èõ ñàéõàí ñàíàãäñàí. Áàãà íàñàà õààíà ºíãºðººñºí.?</em></strong><br />-Ìèíèé áàãà íàñ Õºâñãºë àéìãèéí Öàãààí-Óóë ñóìûí íóòàã Òîñîí áàãò ºíãºðñºí. Îëîí ñàéõàí àëäàðòíóóä òºðñºí. Ãóðâàí ãàâüÿàò òºðñºí. Õîòãîéä äóóíû èõ ìàñòåð ÌÓÃÆ Ñîñîð, Íàäìèä, Ëõàìæàâ, îëîí ò¿ìýíäýý “Äýëãýð ìºðºí” äóóãààðàà òàíèë áîëñîí È÷èíõîðëîîãèéí Öîîäîë, Ìîíãîë òåëåâèçèéí “ªã뺺” õºòºëáºðèéí àëáàíû äàðãà Îäîíòóÿà íàð ãýýä òîî÷îîä áàéâàë îëîí áèé. Öàãààí-Óóë ñóìûí Òîñîí, Àãàð ãýñýí õî¸ð íóòãèéí íýãíýýñ íü ýðäýìòýí ìýðãýä, íºãººãººñ íü óðëàã ñî¸ëûí àëäàðòíóóä òºðñºí. Àëäàðòíóóä åðººë÷ ìàãòààë÷ õ¿ì¿¿ñèéí äóíä òºðæ ºññºí áîëîõîîð íºëººëäºã áàéëã¿é.<br /><strong><em>-Ø¿ëã¿¿äýýñ ÷èíü õºäºº íóòàãò ìàëûí çàõàä ºññºí, ø¿¿äðèéí óñ, öýöýã õàâ÷óóëñàí õºë ãýýä óíøèæ áàéñàí. Áàãà íàñíûõàà òóõàé æààõàí õóó÷èëâàë...?</em></strong><br />-Ìèíèé áàãà íàñ èõ õºã溺íòýé ºíãºðñºí. Íàìàéã ãóðâàí íàñòàé áàéõàä ìàíàé ãýð øàòààä áè àçààð àìüä ¿ëäñýí. Äîòóóð áàéðàíä àìüäàðäàã, õàãàñ á¿òýí ñàéíä ãýðòýý î÷èæ õîíü õàðèóëäàã áàéëàà. Ñàëò íóóð ãýæ Òîñîíä ñàéõàí íóóð áàéäàã. Ñàëò íóóðààñ õîéøîî ªíäºð õàëçàíãèéí îðîé äýýð ãàðàõàä Òóíàìàë íóóð ãýæ èõ ñàéõàí íóóð áàéäàã. Òóíàìàë íóóðûã îäîî áîäîæ áàéõàä<br />Òàë òýãíýñýí íóóðààñ òîãîðóóí äóó òîäîðíî<br />Íóãà хэсñýí ñàëõèíààñ íîãîîíû ¿íýð õàíõàëíà<br />Òýð ÷èíü õàâðûí îðîé áàéñàí<br />Òýãýõýä áè ÷àìàéã øºíºæèí õ¿ëýýñýí ãýýä ñàÿõàí áè÷ñýí ø¿ëýã áàéãàà. Òóíàìàë íóóðûã áè ìàãòàõ äóðòàé. “Áóóðàë óóëñûí öýíõýð áýëä áóðõíû äýëãýñýí öýíõýð õàäàã øèã” ãýæ Òóíàìàë íóóðàà ìàãòñàí áàéãàà. ßàãààä ÷ þì íóòàã óñ íóóðàà èõ ìàãòñàí áàéãàà. Çàðèì íàéðàã÷èä íàìàéã “×èíèé ø¿ëýãíýýñ ñàð íóóð õî¸ð ñàëàõã¿é þìàà” ãýæ áàéñàí. Ãýãýýëýã ìºðò뺺 õ¿íä þì áîäîãäóóëàõààð ¿ã õýëæ áàéãàà þì. Íýã òàëààðàà íàäàä óðàì ºã÷ áàéãàà, “îäîîãèéí çàëóó ÿðóó íàéðàã÷äûí ø¿ëãèéã óíøèõààð áàéð áàéøèí, õîò îðîí çàì, á¿äýã àññàí ãýðýë, óóñàí äàðñíû ëîíõ, òàòñàí òàìõèíû èø ãýæ áè÷äýã òýãýõýä ÷è áàñ õºäºº àõóéòàé þìàà” ãýæ àõìàä õ¿ì¿¿ñ õýëýýä áàéãàà þì. Ìèíèé ø¿ëã¿¿ä áîëãîí ººð óòãàòàé áàéäàã íü îëîí ãàçðààð ÿâæ þì ¿çýæ í¿ä òàéëñíûõ þì áîëîâ óó. ªìíºãîâü, Áàÿí-ªëãèé àéìãààñ áóñàä àéìãààð î÷èæ ¿çñýí. Ìèíèé íýã çàí áîë î÷ñîí àéìàã áîëãîíû ¿çýñãýëýíò ãàçðààð àÿëäàã. Áàÿí-ªëãèé àéìàãò ¿çýñãýëýíò ãàçàð ¿çýæ ÷àäààã¿é ó÷ðààñ î÷ñîí ãýæ õýëìýýðã¿é áàéíà. Òýð àéìãóóäààð ÿâñíû ¿ð ä¿íä ýðýë ãýæ íýã þì ãàðààä áàéíà. Æèøýý íü, Áàÿíõîíãîðò ñàÿ î÷îîä,<br />Ñàðàâ÷ëàõ óóäàì õºíäèé<br />Ñàëõè à÷ñàí çýðýãëýý<br />Òàë ñàéõàí íóòàã ìèíü<br />Òààíà õ¿ì¿¿ëýí ãî¸ëòîé<br />Òýíãýðèéí õàÿàòàé íèéëñýí<br />Òýðëýãíèé çàõ øèã õÿçãààðòàé ãýýä ë...<br /><strong><em>-Ýíý îëîí ãàçðààð î÷èõ áîëñîí øàëòãààí þó áàéíà?</em></strong><br />-Íýãä¿ãýýð øàëòãààí áè Ẻ óäãàí áèø áàéñàí áîë èíãýæ ÿâàõã¿é áàéõ, íºãºº òàëààð ø¿ëýã áè÷äýã õ¿íèé ñîíèó÷ çàíãààð ÿâñàí ãàçðàà óëàì ã¿íçãèé ñóäëàõ òýäãýýðèéí çàí çàíøèë ãàçàð íóòãèéí áàéð áàéðøèë ãýõ ìýò. Æèøýý íü óðàãøàà ÿâàõààð óóë íü õîëäîîä ãàçàð íàìñààä òýíãýð îéðòîîä õîéøîî ÿâàõààð óóë íü ºãñººä, òýíãýð íü õîëäîîä èðäýã. Þì áè÷äýã õ¿íèé õóâüä ñýòãýæ áàéãààãàà ººðèéíõººðºº õàðäàã.<br /><strong><em>-Óðàãøàà ÿâàõààð óóë íàìñààä òýíãýð íü îéðòîîä, õîéøîî ÿâàõààð óóë íü ºíäºðñººä, òýíãýð íü õîëäîîä èðäýã ãýæ èõ ñàéõàí õýëëýý. Ø¿ëãýý öýýæýýðýý èõ óíøèõ þì. Ýõëýýä öýýæèíäýý áè÷äýã ¿¿?</em></strong><br />-Åð íü öýýæèíäýý áè÷äýã. Íýã îðñîí ìºðò¿¿ä ñàíààíààñ ãàðäàãã¿é þì. Ìèíèé îíöëîã øèíæ þì ìàðòäàãã¿é. Ãóðâàí æèëèéí ºìíº áè÷ñýí ø¿ëýã ºíººäºð ñàíààíä áàéæ ë áàéäàã. Èéøýý òèéøýý ÿâàõäàà áàë öààñòàé ÿâäàãã¿é. Òîëãîéäîî áóóëãàñàí ìºð¿¿ä ìàðòàãääàãã¿é. Æèøýý íü, Áàÿíõîíãîðò ÿâæ áàéõàä òýýð òýíä ãàíö àéë òýãýýä “ñóë òàëä öàéðàõ ñóâä öàãààí ãýð” ãýõ æèøýýòýé òýíãýðèéí õàÿà íü ÿìàð õîë þì áý ãýýä “Òýíãýðèéí õàÿàòàé íèéëñýí òýðëýãíèé çàõ øèã õÿçãààðòàé” ãýæ áîäîæ áàéñíàà õàíãàé ãàçàð ñàëõè íü çýðýãëýýí äýýã¿¿ð ÿâäàã áîë ãîâü òàëä çýðýãëýý íü íàìõàí äýýã¿¿ð ñàëõè ÿâààä áàéõ øèã, òýãýýä “ñàëõè à÷ñàí çýðýãëýý” ãýõ øèã. Ýíä òýíä ÿâæ áàéõàä ìýäðýìæ ë èõ òºðíº äºº. Òýð ìýäðýìæ íóòãèéí äóðñàìæ áîëæ ¿ëäýíý.<br /><strong><em>-Óðüä íü î÷ñîí ãàçðàà äàõèàä î÷èõîä òàðõè òîëãîéä õàäãàëàãäàæ áàéñàí ìºð¿¿ä äàõèí àìèëæ õàðüöóóëáàë êîìïüþòåðèéí õàðäíààñ þì íýõýæ áàéõ øèã ýðãýýä ñàíàãäàæ áàéíà òèéì ¿¿. Ýíý áîë ÿðóó íàéðàã÷èä áàéõ ¸ñòîé ÷óõàë ÷àíàð þì áîëîâ óó ãýæ áîäîæ áàéíà. Ø¿ëãýý õýäèéä íü áóóëãàõ âý?</em></strong><br />-Åð íü îðîé ø¿¿. Èõýâ÷ëýí îðîéòîæ óíòäàã áîëîõîîð íîéð õóëæñàí îðîé ë ø¿ëýã áè÷ìýýð ñàíàãäààä áàéäàã þì. Ñàÿõàí íàäàä ñîíèí ø¿ëãèéí ìºð îðæ èðñýí áàéãàà.<br />Õºë÷¿¿ ìºíãºí öýöýãñ<br />Õºëèéí äîð ãýðýëòýõ¿é<br />Õºìñãºí ñàðíû ãýãýýíä<br />Õººðõºí ä¿ðýý ñ¿ëíý<br />Õººðõèé ìóó áàãø ìèíü<br />ñàðàí äýýð ¿çãýý óíàãàæ<br />Õºçðèéí çóðãààí ìè÷èä ø¿ëãýí äóíä çîâíî ãýæ æèøýý íü<br />Õàéðëàæ ÿâñíàà íóó÷èõâàë<br />Õààíû õààíû ã¿íæèéí ç¿¿ñãýë<br />Õàæóóä çýâðýýä óíà÷èõíà<br />Õààí áºãæíèé çàëóó<br />Õàéðàà ºâºðò뺺ä áóö÷èõíà<br />Çýãñ õóëñíû íóóðààñ øóâóóäûí öýíãýë õîëä÷èõíî<br />Ç¿ð ãóðûí óóëàíä áóãûí äóó á¿äãýð÷èõíý ãýæ èéìýðõ¿¿ èéìýðõ¿¿ ø¿ëýã áè÷íý.<br />Íàìàéã õàéðëàäàã ýðñèéí öýýæíèéõ íü öààíà ãóíèã óóæèð÷<br />Íàí÷äàä õàëñàí æ¿íçíèé<br />ãýãýýíä óðóóëûí ãîìäîë øàðëàíà<br />Çóóñàí ÿíæóóðûí óòààòàé õîëûí áîäîë àëñëàõàä<br />Çóðãààí ñàðûí áîëçîîíä äýýë íýâò æèíäýíý òýãýýä áàñ èéì ø¿ëýã áàéíà<br />Áóãóéâ÷èí öàãààí ñàðàí<br />Áóëàí òîõîé ñ¿íäýðëýíý<br />Áóñäàä õýëýýã¿é ¿ãñ<br />Ñýòãýë äýýã¿¿ð õºíäºëñºíº<br />Áè÷èæ äóóñààã¿é ø¿ëãýíä<br />Áè ººðºº òèé÷ë¿¿ëíý<br />Áèéð ¿çãýíä äóðòàé<br />Áýëýí çàíäàà íî¸ëóóëíà<br />Õàæóóãèéí äýëã¿¿ð ãýðýëã¿éä<br />Õàðèõààñäàà ãýæ<br />Äóëààí õàëóóí ºâºð<br />Äóã íîéðíû ýðëýã... ãýæ<br /><br /><strong><em><span style="color:#33ccff;">“Íýã óäàà åñºí àëòàí õîíü ÿâæ áàéñàí ...”</span></em></strong><br /><br /><strong><em>-ßàëò ÷ ¿ã¿é áèä õî¸ðûí ÿðèà ø¿ëãýýð äàìæààä Ẻãèéí îíãîä ñîâèí, çºí áèëýã áóñäàä òóñàëæ áàéäàã ýíý àæèëòàé ÷èíü õîëáîãäîõ òèéøýý õàíäàæ áàéíà. Ìàíàé “Ìààíàð” ñîíèíû óíøèã÷èä ãîëäóó Õºâñãºëèéí õ¿ì¿¿ñ áàéäàã áîëîõîîð óäãàí çàéðàí Ẻãèéí òóõàé èõ ñîíèðõäîã. Õýäèéä óäãàí áîë÷èõîâ îî. Òàíàéä óäàì áàéñàí óó?</em></strong><br />-Ìàíàéõ åð íü òàñðàëòã¿é Ẻëæ áàéãàà. Ìàíàé ýìýý ÷ îíãîäòîé áàéñàí. Ýã÷ íü Æàâçàí óäãàí ãýýä Öàãààí-Óóëä ãàéã¿é óäãàíû òîîíä îðäîã áàéñàí. Òýð óäãàíû þìûã áè ºâ뺺ä ÿâæ áàéíà. Èõ îëîí æèë áîëæ áàéíà. Íàìàéã ãóðâàí íàñòàé áàéõàä ìàíàé ãýð øàòààä òýðíýýñ õîéø ë èõ ñîíèí áîëñîí þì. Åñºí íàñòàéãààñàà õèé þì õàðäàã áîëñîí. Íýã óäàà åñºí àëòàí õîíü ÿâæ áàéñàí. Òýð ¿åäýý õ¿¿õýä þì ÷èíü àëò ãýæ ìýäýõã¿é. Òýð õîíüä æàëãà óðóó îðîõûí àëäàä “åñºí àëòàí õîíü” ãýæ íýã õ¿í õýëýõ øèã áîëñîí. Íàäàä åð íü ìóó ìóóõàé þì õàðàãäàæ áàéãààã¿é. Þóí õîíü âý ãýæ áîäñîí ÷èíü ëóñûíõ ãýæ íàäàä ñîíñîãäñîí. Òýãýýä àðààñ íü ÿâààä æàëãûí íààä òàëûí èðìýã äýýð ãàðàõàä þó ÷ áàéãààã¿é. Ýíý þó áàéäàã þì áîë ãýæ áîäñîí ÷èíü äàðàà íü ººð íýã õ¿í äàõèàä ÷è åñºí õîíü õàðíà ãýæ õýëñýí. Äàðàà 1999 îíä ààâûíõàà òýíä àðãàë ò¿¿æ ÿâààä äàõèàä òýð åñºí àëòàí õîíèéã õàðñàí, ýíý èõ ñîíèí. Äàðàà íü Öàãààí-Óóëûí óäãàí íàìàéã çàõ äýýð ÿâæ áàéõàä äóóäààä /ýõëýýä áè óäãàí ãýæ ìýäýýã¿é/ “×è ÷ 32-33 íàñíààñ õîéø èõ ñàéõàí àìüäðàõ õ¿í áàéíà. ×àìä ëóñ äàíäàà ººðèéíõºº õèøèã áóÿíûã õ¿ðòýýæ áàéäàã þì áàéíà. ×è ãîëäóó ëóñààð õºëëºæ Ẻëíº, ãýõäýý òýíãýðýýð ÷ îíãîäóóä ÷èíü èðíý. Çóíû ñàðóóäàä ëóñààñ èäýõ þìàà àâ÷ èääýã áîëíî. Òýð òýãýýä èõ ñîíèí þì õýëñýí. “Ãóðâàí æèëèéí äàðàà áè ÷àìä õ¿÷ýý ºãíº. Ñàéí óäãàí áîëñîí õîéíî ÷èíü äóòóó þìàà ºãíº” ãýæ õýëñýí. Òýð íü òàéãûí Ãîñò çàéðàí áàéñàí. Ýíý æèë áè î÷ñîí. Òýãñýí “×àìä îäîî õýëýýä áàéõ þì áàéõã¿é õóóðíûõàà ìàíæèãèéã ñîëü” ãýñýí. Íàìàéã æààõàí áàéõàä ààâûí íàéç Ñî¸íæàìö çàéðàí ãýæ áàéñàí. Òýð õ¿í áîë íàäàä èõ þìàà ºãñºí. Áè òýð õ¿íä, áàñ Õºâñãºëèéí çàéðàíãóóäàä çîðèóëæ æèë á¿ð èõ òàõèëãà õèéæ áàéãàà. Õºâñãºëèéí óäãàäóóäòàé íèéëæ èõ îíãîí áîñãîñîí. Ýíý îíãîí äýýð ìàø îëîí õ¿í î÷äîã. Áè ñàÿ ýðãýõ øààðäëàãà ãàðààä î÷îîä èðñýí. Îëîí õ¿í î÷ñîí áàéíà. Õàøàà áàðüñàí áàéíà.<br /><strong><em>-Õàà áàéäàã þì?</em></strong><br />-Äàðõàíû çàìä áàéäàã òýíä áàñ áóðèàäûí èõ îíãîí áàñ áàéäàã. Ìàíàé Ẻãèéí áàãø íàðûí õýëñýí þì íü ÷àìàéã õî¸ð õýðýý äàãàæ ÿâíà ãýñýí. Íàìàéã õààíà ÷ ÿâñàí õî¸ð õýðýý áàéíãà äàãàæ ÿâäàã. Ñàÿ áè Õºâñãºëººð ÿâàõäàà àìüä ñýð¿¿í áàéãàà ãóðâàí áàãøòàéãàà óóëçààä çîëãîîä èðëýý. Òýãñýí Ãîñò áàãø õýëæ áàéíà “×àìä íýã õàð øóâóó íýìæ ºãíº, Òîîìûí äàâàà óðóóäààä ÿâæ áàéõàä î÷íî ø¿¿. Òýãýõýä ìýäðýãäñýí ç¿éë ÷àìàéã àâ÷ ÿâíà” ãýæ õýëñýí.<br />Áè ÿäðààä ìàðò÷èõàæ. Îëîí õîíîã çàìä ÿâæ áàéãàà þì ÷èíü. Òîîìûí äàâàà óðóóäààä ÿâæ áàéñàí ÷èíü íýã õàð øóâóó õàð ýð÷ýýðýý ìàøèíû óðäóóð íèñýýä ñ¿ð ñàðõèéãýýä ºíãºðñºí. Òýðíýýñ õîéø äàíäàà äàãàæ ÿâäàã þì. Îäîî ìàíàé õàæóó òàëûí áàéðàí äýýð ñóóæ ë áàéíà. <strong>/Íýýðýý áîñîîä òýäíèé áàðóóí òàëûí öîíõîîð õàðâàë áàéøèíãèéí áóëàí äýýð ãóðâàí õàð øóâóó ñóóæ áàéëàà. Ä.Á/</strong><br /><em><strong>-Îäîî Ẻãèéí íýð õ¿íä óíàæ áàéíà. Íýã õ¿í ºâäºõººð ÷è çàéðàí áîëîõ þì áàéíà, ÷è óäãàí áîëîõ þì áàéíà ãýýä áàéäàã ýíý òàëààð?</strong></em><br />-Áºº õ¿í ýõèéíõýý õýâëèéä òºð뺺 îëäîã ãýäýã. Ìàíàéõíû íýã øèíæ òýìäýã íü ìýíãýòýé òºðäºã. Ìèíèé õºëºí äýýð áîð ¿¿ëýí ìýíãý áàéäàã áàéñàí. Îäîî á¿ð äýýð õîíãîí äýýðýý ãàðààä èðñýí. Ìàíàé îõèíä áàñ ÿã èéì òýìäýã áàéäàã. Áºº áîëîõ ¸ñòîé õ¿í Ẻãèéí ºâ÷íººð ºâääºã íü çàéëøã¿é. Áè îõèíîî îëîõäîî íýã ñîíèí ç¿¿ä ç¿¿äýëñýí. Íýã óäãàí íàäàä øàð õàäãàíä îõèí áîîæ èðýýä “×àìàéã 37 íàñíààñ ÷èíü õîéø çàëãàõ õ¿íèéã ÷èíü àâààä èðëýý. Ýíý óäãàí õ¿í áàéãàà þì” ãýýä ìàíàé òàëûí îðîí äýýð òàâü÷èõààä ÿâààä ºãñºí. Åñ õîíîãèéí äàðàà ÷èíèé õýâëèéä á¿ðýëäýíý ãýæ õýëæ áàéõûã ç¿¿äýëñýí.<br /><br /><span style="color:#33ccff;"><strong>“17 íàñ õ¿ðòëýý ó÷èð ¿ë îéëãîãäîõ òèéì çîâëîíòîé àìüäðàëààð àìüäàðñàí...”</strong></span><br /><br />Áè ãóðâàí íàñòàéãààñàà õîéø óíòàæ ÷àäàõàà áàéñàí. Îäîî áîäîõîä îíãîä íü ¿¿ðýýð èðäýã áàéñàí áàéíà. Ààâ ýýæ ìààíü çîäîîä ë, ñýðýýõ ãýýä áè ñýðýõã¿é îíãîä íü èðýýä òýðýíòýéãýý õàðüöààä áàéñàí áàéãàà þì. Ìàíàé ààâ îäîî îéëãîîä áàéãàà. Îðîé áîëîõ ¿éë ÿâäëûã ìýäíý, õýí èðýõ ãýæ áàéãààã õýëíý.<br />Íàìàéã æààõàí áàéõàä ¿äýýñ õîéø õýðýý ãàçàð òîíøîîä äàãààä áàéäàã. Áè þì ìýäýõã¿é æààõàí õ¿¿õýä ãàçàð íóëèìààä ñýæèãëýýä áàéñàí. Ãýòýë ìàõ àâàõ ãýýä äýëã¿¿ðò çîãñîæ áàéòàë Õºâñãºëèéí Àëòàíöýöýã ãýæ óäãàí /òýð ¿åäýý õýí ãýäãèéã ìýäýýã¿é/ äóóäààä “Ëóñûí õààíû ýë÷ áàéíãà äàãààä áàéõàä ÷è ÿàãààä àä ¿çýýä áàéãàà þì” ãýæ çàãíàñàí. Òýãæ ë îéëãîñîí.<br />Õî¸ð äàõü ºäðèéí øºíº áîëãîí ç¿¿ä ç¿¿äëýíý. Òýð ç¿¿ä íü èõ ñîíèí. Õ¿í áàðàãòàé áîë ¿ðãýëæë¿¿ëæ ç¿¿äýëäýãã¿é. Ãýòýë ìèíèé õî¸ð äàõü ºäðèéí ç¿¿ä äóóññàí ãàçðààñàà äàðààãèéí 2 äàõü ºäºð ç¿¿ä íü ýõýëæ ÿâäàã. Êèíî øèã. Óðüä øºíº íýã ç¿¿ä ç¿¿äýëëýý. Óóëûí îðîé äýýð áàéíà. Óðüä íü óóëûí îðîé ðóó ìàöààä óðóóäàæ óíààä áàéäàã áàéñàí.<br />Òýãýýä çàõ äýýð ÿâæ áàéõàä õ¿ì¿¿ñ àëãà áîë÷èõäîã. Òàëä ãàíöààðàà ÿâæ áàéãàà ìýò áîë÷èõíî. Ýýæòýéãýý ÿâæ áàéãààä ýýæèéãýý õ¿ðòýë áàðüæ ¿çýæ áàéñàí. Äàëäûí íýã ç¿éë ýçýìäýýä áàéõ øèã. Õîë ÿâàõ ãýæ áàéãàà þì øèã ñýòãýë ñàíàà åð òîãòîõã¿é. Í¿äýý óäààí àíèàä íýýõýýð çàõ äýýðõ õ¿ì¿¿ñ ñàÿ òîäîð÷ èðíý. 17 íàñ õ¿ðòëýý ó÷èð ¿ë îéëãîãäîõ òèéì çîâëîíòîé àìüäðàëààð àìüäàðñàí.<br /><strong><em>-Õè÷ýýëäýý ÿìàð áàéâ?</em></strong><br />-Õè÷ýýëäýý èõ ñàéí áàéñàí. 7 íàñòàéäàà äîòóóð áàéðàíä îðñîí. Îðíû äýýä òàëûí õóâöàñ õèéäýã ìîäîí õàéðöãàí äýýð ñóóæ õè÷ýýëýý õèéíý. Õ¿¿õýäòýé íèéëäýãã¿é çîæèã. Õààÿà òîãëîõîîðîî õ¿ì¿¿ñèéí áîäîë óíøèæ òîãëîäîã áàéñàí. Øàëãàëòàíä îðîõîîðîî ººðèéíõºº á¿õ áèëåòèéã ìýääýã. Áàãààñàà ñîíèí àìüäðàëààð àìüäðààä äàñ÷èõñàí. Ñ¿¿ëäýý ñîíèí ñîíèí þìíààñ àéõã¿é. Îäîî áè óíòàõ ë þì áîë áàéøèíãèéí àäðààð ãàðààä óóë óñ õýñýýä ÿâ÷èõíà. Çàðèìäàà õýðýý, çàðèìäàà ÷îíî, øàð øóâóó óíà÷èõñàí ÿâíà.<br />Ýíä òýíä ÿâæ áàéãààä áóóñàí ãàçàð õýðýý çààâàë èðæ ãóðàâ ýðãýäýã. Áºº õ¿íä áàñ ¿õýë ãýæ áàéäàã. Áºº õ¿íèé ãóðâàí ¿õýë ã¿éöâýë òýð õ¿í èõ óðò íàñëàäàã. Áè ÿã ãóðâàí ¿õýë ã¿éöñýí õ¿í áàéãàà þì. Ýõëýýä ãàëààñ ¿ëäýýä, ïèîíåðèéí çóñëàíä ÿâæ áàéãààä òàâàí õ¿¿õýäòýé óðñààä õî¸ð õ¿¿õýä ¿ëäñýíèé íýã íü áè. Òýðíèé äàðàà 13 õîíîã óõààíã¿é áàéæ áàéãààä óõààí îðñîí.<br />Òýãýõýä ìàíàé ààâ õ¿íä î÷èæ áè õ¿¿õäýý Ẻãèéí çàìíàëààð çàìíóóëúÿ ãýæ àìü ãóéæ áàéæ Ẻ áîëñîí. Ç¿ðõ áàéíãà ºâääºã õ¿¿õýä áàéñàí.<br /><br /><strong><em><span style="color:#33ccff;">“Óõààí àëäààä ñýðãýõýýð á¿õ þì öîî øèíý...”</span></em></strong><br /><br />Áè åð íü ìàø èõ óõààí àëääàã õ¿¿õýä áàéñàí. Óõààí àëäààä ñýðýõýä á¿õ þì öîî øèíý. Óõààí àëäàõûí ºìíº ààâ ýýæäýý óóð õ¿ðýýä áàéõ øèã...Îäîî òèéì þì áàéõã¿é. Íàäàä Ẻ áîëîõîîñ ººð ÿìàð ÷ çàì áàéãààã¿é. Áè íýã óäàà èõ ñîíèí ç¿¿ä ç¿¿äýëñýí. Èõ îëîí ñ¿¿æíèé ÿñàí õààëãàí äóíäóóð ãàðààä òýãñýí íýã õàð äýýëòýé õ¿í èðýýä ìèíèé õ¿¿ á¿õ ìóó þìàà òóóëààä èðñýí îäîî äàíäàà ñàéõàí çàìààð ÿâíà ãýýä äàðààãèéí õî¸ð äàõèéí øºíº ç¿¿äëýõýä õî¸ð çàì áàéíà ÷è ýíý õî¸ðûí àëèíààð ÿâàõ âý ãýñýí. Íýã çàì íü õ¿í àìüòàí èõòýé ñàéõàí íîãîîí çàì áàéãàà, íºãºº çàì íü ÷è áàðàã 100 ãàð÷ íàñàëíà èõ çîâëîí ç¿äã¿¿ð èõòýé ìóóõàé çàì áàéãàà ãýñýí íîãîîí çàìààð íü íýã àëõààä ë ñýðñýí. Öàãààí àòààðõàë ãýõ¿¿ äýý çàðèì àõìàä çîõèîë÷èä ÿàæ ÿâààä èéì ø¿ëýã çîõèî÷èõîâ ãýæ àñóóäàã. Öîîäîë ãóàé õ¿ðòýë ýíýíä íýã þì áàéíà. Èõ ñýðæ áè÷äýã èõ ñîíèí. Ýíýíèé ñýðæ áè÷èæ áàéãàà íü öààä þìòàé íü õîëáîîòîé ø¿¿ ãýñýí. Áè áîäîõîä íýýðýý ÷ îíãîä òýíãýðòýé õîëáîîòîé þì áàéíà äàà ãýæ áîäñîí.<br /><strong><em>-Îëîí æèëèéí ºìíº çîõèîë÷ íàéç Ýíõáîëäûãîî äàãóóëààä òàëèéã÷ Áàòáàÿð óäãàíòàé óóëçàæ áàéõàä çîõèîë÷èä ãýäýã áîë ¿ãýýð ë èëýðõèéëæ áàéãàà áîëîõîîñ çàéðàí óäãàíòàé àäèëõàí îíãîäòîé õ¿ì¿¿ñ ãýæ áàéñàí. Áººãèéíõºº òàëààð ñóäàëãàà õèéäýã ãýæ ñîíññîí?</em></strong><br />-Ñóäàëãààíû àæëûã íýëýýí ã¿íçãèé õèéõýýñ ººð àðãàã¿é áîëãî÷èõëîî ë äîî. Íýã ºäºð 60 Ẻ òºðíº ãýæ áàéõã¿é ø¿¿ äýý. Ñîíèí äýýð áè÷ñýí áàéíà. Çîõèîë÷, ÿðóó íàéðàã÷èä, ôèëîñîôè÷, ýì÷, Ẻ óäãàäóóäàä ñîâèí ãýæ íýã þì áàéíà. Õ¿í áîëãîíä ñîâèí áàéäàã áîëîâ÷ õ¿ì¿¿ñ í¿ä ÷èõ õî¸ðîîðîî ìýäýðñýýð áàéãààä äîòîîä åðòºíöºº àëäàæ ã¿éöäýã. Äîòîîä ýíåðãèã¿é áîëñíîîñ áîëæ äîòîð òàëààñàà ºâ÷èëæ ýõýëäýã.<br />Íàäààñ ººð õ¿ì¿¿ñ ýì÷ çîõèîë÷ íà𠺺ðò áîëîõ ÿâäëàà ýõèéí ñîâèí øèã ìýäðýõ áàéõ ãýæ áîäîîä áàéäàã þì. Áººãèéí òàëààð ñàéí ñóäàëæ áàéíà áàñ “Õàð òýíãýðèéí õèøèã” ãýäýã íîì áýëòãýæ áàéíà. Ýíä òýíäýýñ öóãëóóëñàí, îð÷óóëñàí áóðèàäààñ, ºâºðìîíãîëîîñ îð÷óóëñàí äîìãîîð áàÿæóóëààä õ¿íä çºâ îéëãîëò ºãºõººð íîì áýëäýæ áàéíà.<br />ßðóó íàéðãèéí íîìòîé àäèëã¿é ø¿¿ äýý. Àðä óðä òàëûã íü õèé÷èõíý, ãîëûí ø¿ëãèéã íü àëáàäàæ áîëîõã¿é öààíààñàà óíäàð÷ ãàð÷ èðíý. ̺í㺠íü îëäîíî, õàâòàñ íü îëäîíî äîòîðõ ø¿ëã¿¿ä ìààíü îëäîõã¿é. Æèëäýý õî¸ð íîì ãàðãàæ áàéíà ãýíý.Ø¿ëýã òºðººä áàéãàà áîëîõîîð ãàðãààä áàéíà. Ø¿ëýã òºðºõã¿é áîë àëáàäàõã¿é ø¿¿ äýý. Ìàãàäã¿é áè ýíýíýýñ õîéø ÿðóó íàéðãèéí íîì ãàðãàõ ÷ þì óó... Ãàðãàõã¿é ÷ áàéæ áîëíî.<br /><strong><em>-Áººãèéí íîì ãàðãààä, æàÿã ¸ñûã òàíèëöóóëààä èðýõýýð òýíäýýñ ñóðàëöààä õóóðàì÷ óäãàí çàéðàí óëàì îëîí òºðæ ìàãàäã¿é ãýæ áîëãîîìæëîõ þì. Çàðèì íýã íü íîì àøèãëààä “òºð÷èõäºã” þì áîëîâ óó?.</em></strong><br />-Åð íü íîì çîõèîë àøèãëàæ òºðæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñ ÷ áàéíà. Ñàÿõàí íýã õ¿í èðýýä ÿðèëàà. Õî¸ð íàñòàé õî¸ð èõýð õ¿¿õýä í¿¿ðýýð íü ä¿¿ðýí ÿð ãàð÷èõñàí. Òýãñýí íýã Ẻ èðæ “íààä õî¸ð õ¿¿õäýý Ẻ ë áîëãîõã¿é áîë ¿õýæ õàãàöàõàä áýëýí áîë÷èõñîí áàéíà” ãýæ õýëñýí ãýýä óéëæ äóóëààä íàä äýýð èðëýý. Òýãýýä áè õýëñýí ààâ íü ë îòîð õèéæ ÿâààä ëóñ ñàâäàã óóðëóóëñàí áàéõ ãýýä àðö ¿ëýýãýýä ÿâóóëñàí. Òýãýýä ãóðàâ äàõü ºäºð íü ÿð íü àðèëñàí õººðõºí áîë÷èõñîí èðñýí. Ýíý ìýò÷ëýí áàéíà.<br />Çàðèì íîì óíøèæ Ẻ áîëæ áàéíà. Áèä íàð õóóðàà òàòàæ áàéæ, çºí ñîâèíãîîðîî îðæ èðäýã áîëîõîîñ áèø çîõèîë áèø ø¿¿ äýý. Çàðèì íü îíãîäûí òàìëàãûã çîõèîë øèã þì áîëãîñîí õàæóóäàà õ¿íýýð áàðèóëààä óíøèæ áàéíà ãýõ þì. Ýíý áîë íàäàä ñîíèí ñýòãýãäýë òºð¿¿ëæ áàéíà. Çàðèì íü ïå÷åíü èäýæ, óíäàà óóäàã Ẻ áàéíà. Äýýð ¿åä óíäàà óóæ, ïå÷åíü èääýã Ẻ áàéãààã¿é. Àðõè óóäàã òàìõè òàòäàã, çàðèì íü ä¿íñýí òàìõèà íýõäýã, õàéëìàã òîñîî íýõäýã áàéñàí.<br /><strong><em>-Ëóñààð õºëëºõ, òýíãýðýýð õºëëºõ ãýæ òàíû ÿðèàíä ãàðëàà ýíý ÿìàð ÿëãààòàé âý?</em></strong><br />-Ëóñààð õºëºãëºæ áàéãàà ¿åä õóâöñàà ºìñººä îíãîäîî äóóäàõàä õºë ãàðààð ñýð¿¿ òàòààä áàéäàã. Òýíãýðèéí Ẻ áîë õýðýýãýýð äàìæèæ èðíý. Çàðèì ºäºð òýíãýðýýð Ẻëñºí òîõèîëäîëä ººðò íü ìýäýãäýíý ø¿¿ äýý. ªâºë áîëîîä èðýõýýä ëóñûí îíãîäóóä åð íü èðýõýý áàé÷èõíà. Òóðøëàãàòàé ñàéí Ẻä ë èðíý.<br />Ëóñ äàìæèæ èðñýí õàðààë ãýæ áàéäàã. Ãàçðûí ã¿éäñýýð èðñýí õàðààëûã ãàçðûí ã¿éäñýýð íü õàðèóëíà. Äýýð ¿åèéí äîìîãò áàéäàã ø¿¿ äýý òýíãýðýýð õºëºãëºæ õººãººä õ¿÷ðýõã¿é áîëîõîîð ãàçðààð ëóñ õºëºãëºæ õººãººä ãýýä.. Òýðýíòýé èæèë.<br />Ëóñûí Ẻ òýíãýðèéí Ẻ ÷èíü øàë ººð îéëãîëòóóä. Ëóñûí îíãîäóóä ìîíãîë àðõè, õîëüñîí òîñîî íýõäýã. Áè óéãàð õýë ìýäýõã¿é ÷ öààòàí îíãîäóóä èõ èðíý. Òýä íàð èõ õ¿÷òýé. Ëóñûí îíãîä èðæ áàéãààã ìýäýãäýõýä í¿¿ð èõ çàãàòíàíà. Òýíãýðèéí îíãîäóóä èðýõýýð õóÿãëàæ àìæààã¿é áàéõàä õººðäºã. Çàðèì õ¿íèé ºâäãºí äîîðîîñ ìîãîé ãàðààä ÿâæ áàéäàã ë ãýäýã þì. Áè Ẻãèéí àìüäðàë Ẻãèéí çîâëîíãîîð áàãààñàà ë çîâñîí.<br /><strong><em>-Æèíõýíý óäãàí áîëæ õóÿãàëæ ã¿éöýýä õýäýí æèë áîëæ áàéíà?</em></strong><br />-Áè äºðâºí æèë áîëæ áàéíà. Õóÿãàëæ äóóñààä ãóðâàí æèë áîëæ áàéæ Ẻ㺺ð óäèðäóóëäàã. Ñàÿõàí äàì ÿðèàãààð Ẻ áîëîîä íýã æèë áîëæ áàéæ äº÷ òàâèí øàâüòàé áàéíà. Áè òýãýõýä Ẻãèéí àìüäðàëààð àðàâ ãàðóé æèë ÿâ÷èõààä 4-5 øàâüòàé. Õî¸ð íü èõ ñàéí Ẻëæ áàéíà. Íýã íü ñàõèóë ìàÿãààð õóóðàà òàòààä ìàíæèãàà ìºðºí äýýðýý òàâü÷èõààä ñàõèóë ìàÿãààð ÿâæ áàéíà. Òýä íàð ìààíü Ẻãèéí äýã æàÿãàà ñàéí áàðèàä ÿâáàë ñàéí áîëîõ áàéëã¿é äýý. Õóâü õ¿íýýñ, áàñ äýýð ¿åä áàéñàí óäãàíû ñ¿íñ õýð õ¿÷òýéãýýñ øàëòãààëíà.<br /><strong><em>-Æèðèéí õ¿ì¿¿ñ òýíãýð ëóñûã áàÿñãàæ ÿâàõûí òóëä þó õèéõ ¸ñòîé áàéäàã þì áý?</em></strong><br />-Áè èéøýý òèéøýý ÿâàõààð 5 êèëî áóäàà àâààä ÿâäàã äàéðàëäñàí îâîîíäîî ºðãºäºã. Ëóñ ñàâäàã àìüòàí áàÿñãàõ ¸ñòîé. Áè ººðèéí õóâèéí ç¿ãýýñ ¿çýõýä õ¿í áîë áàéãàëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í õàðèí õ¿íèé õýë, ñî¸ë èðãýíøëèéã òýíãýð á¿òýýñýí ãýæ áîääîã. ßðóó íàéðàã÷èä ýíä òýíä ÿðóó íàéðãèéí íààäàì çîõèîõîä òýð ãàçàð õóð óñ îðäîã ø¿¿ äýý. Öàãààí áóäààã õ¿íäýääýã ãýýä áàðàã õýðýãëýäýãã¿é, øàð áóäàà àðâàéã ãîëäóó õýðýãëýäýã. Áóÿí õèøèãò á¿õ þì áàãòäàã. Õàíèéí áóÿí, íàñíû áóÿí, èäýõèéí áóÿí, àëäàð íýðèéí áóÿí, ¿ð õ¿¿õäèéí áóÿí, óóë îâîîíîîñîî áóÿí õèøãýý ë ãóéæ áàéõ ¸ñòîé. Õ¿ñëýý õýëæ äóóñààä ñ¿¿ãýý ºðãºíº. Îíãîä áîë íýã òàëûí áÿñàëãàë ø¿¿ äýý. Îíãîä äóóäàõàä ãàäàà ìàøèí äóóãàðàõûã ñîíñîõã¿é, óòàñíû äóóã õààæ áàéæ á¿õ þìàà òºâëºð¿¿ëæ áàéæ îíãîäîî äóóäàæ àâ÷èðíà.<br />Õ¿í áàñ ìóó þì áîäîõã¿é äàíäàà ñàéí ñàéõàí þì áîäñíîîð õ¿íèé àæèë ¿éëñ àÿíäàà á¿òäýã. Ñýòãýëèéí ñàéõíààð ñàéí ýíåðãèéã ººðòºº òàòàæ áàéäàã. Ñàÿõàí ñîíèí äýýð áàðóóíû îðíû ñóäàëãààíä ýýæ¿¿ä õ¿¿õäýäýý ñàíàà çîâîîä õýðýãò õîëáîãä÷èõ âèé” ãýñýýð áàéòàë õýðýãò õîëáîãä÷èõäîã. Çàðèì íü çàÿàãààðàà áîëîã ãýýä îðõè÷èõäîã, õ¿¿õýä íü ñàéí ÿâäàã ãýíý. Äýýð ¿åä Ẻ íàð ìààíü ãàíöààðõíàà ë áàéäàã áàéñàí. Îäîî ë íèéëæ íèéãýìøèæ áàéíà.<br /><em><strong>-Áè áàñ ýñðýã íýã þì áîääîã. Ýýæ õ¿í õ¿¿õäýý òýã÷èõ âèé èíãý÷èõ âèé ãýýä áîëãîîìæèëæ áîäîõîîð òýð íü óðüä÷èëààä õ¿¿ãèé íü õàìãààëäàã áàéæ áîëîõ óó?.</strong><br /></em>-Òèéì þì áàéæ áîëíî. Ýìýãòýé õ¿í õàð óëààí ëåâ÷èã ºìñºõã¿é ãýäýã. ßàãààä ãýâýë ãàíö ìóó þì ñàíàäàãã¿é öýã íü õî¸ð õºõ áàéäàã. Òýð¿¿ãýýð õàðààë åðººë õàìàã ìóó á¿õíýý àâäàã. Òýíäýý ìóó ýíåðãè òàòäàã õóâöàñ ºìñºõã¿é áàéõ ¸ñòîé ãýæ çàðèì øàøèí ¿çäýã.<br />Ýìýãòýé õ¿í èõ àðèóí, õàìàã õ¿÷, õàéðàà õ¿¿õýääýý ºãäºã áîëîõîîð ýõ õ¿íèé ñýòãýë ¿ã íü òýð ÷èãýýðýý òàðíè áàéäàã ãýæ áè íýã ø¿ëãýíäýý áè÷ñýí. Òèéìýýñ òýãæ àþóëûã çàéëóóëæ áîëíî.<br /><strong><em>-Çà ñàéõàí ÿðèëöëàãà ºãñºíä áàÿðëàëàà.</em></strong> </span><br /><br /><div align="right"><span style="font-family:arial;"><strong>ßðèëöñàí Ä.ÁÀÒÆÀÐÃÀË</strong></span></div>maanarhttp://www.blogger.com/profile/17858753121000600859noreply@blogger.com9tag:blogger.com,1999:blog-6098535502233552254.post-60170813865358915752009-04-10T03:12:00.000-07:002009-04-10T03:18:00.551-07:00Хөвсгөлийг хөгжүүлэх есөн санаа<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEin4MXGycoarWKRcSzM-HpxuS9ZWYpVw1lXGfyDBR-3B9x-KsYu_nXcuVXVqDinLIjylTK-PaVp8dIpbuONepDN4nWKUhvAGhp6-Sf6MmO3rQCPiLhJ41z3NzPMKH8y4eDbIyfD96W3/s1600-h/DSC00203.JPG"><img id="BLOGGER_PHOTO_ID_5323004943157843138" style="FLOAT: right; MARGIN: 0px 0px 10px 10px; WIDTH: 320px; CURSOR: hand; HEIGHT: 240px" alt="" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEin4MXGycoarWKRcSzM-HpxuS9ZWYpVw1lXGfyDBR-3B9x-KsYu_nXcuVXVqDinLIjylTK-PaVp8dIpbuONepDN4nWKUhvAGhp6-Sf6MmO3rQCPiLhJ41z3NzPMKH8y4eDbIyfD96W3/s320/DSC00203.JPG" border="0" /></a><br /><div align="left"><br /><span style="font-family:arial;"><strong>УИХ-ын гишүүн Ө.Энхтүвшин, Л.Гүндалай, Ц.Сэдванчиг, Ц.Даваасүрэн нарт хандсан ил захидал<br /></strong><br /><em>Эрхэм төрийн түшээд та бүгдийг амрыг эрье. ҮЭ-ийн ахмад ажилтан, сэтгүүлч, МЗЭ-ийн шагналт яруу найрагч Д.Сүрэнжавын нэрэмжит уралдаанд ирсэн бүтээлүүдээс та бүхэндээ санаа авахуулах зорилгоор сонордуулж байна.<br /><br /></em>Нэг. Малчдын ноолуурын үнэнд шунасан их хүсэл мөрөөдлийн нөгөө талд бэлчээрийн даац хэтэрч экологийн сүйрэл ойртож байна. Ургамлын үр жимс, цэцэг навч зэрэг ганган чамин идэш тэжээлтэй ямаан сүргийн хөлд байгалиа сүйтгэх үү, тоон хязгаарлалт хийж нэг малаас авах ашиг шим нэмэгдүүлж, доройтон дордож буй бэлчээртээ тохирсон мал аж ахйн шинэ менежмент хэрэгжүүлэх үү гэдэг дээр тулж ирлээ.<br />Дан ямаа бэлчээсэн талбайн 4.6 хувь доройтож ямаа хөрсийг 38 удаа цавчдаг бол хонь 21 буюу нийт талбайн 2 хувь цавчиж сүйтгэдэг. Ямаа таван амтай гэх энэ бөлгөө. Ямаа хөрснөөс гадна өвс ургамал илүү сүйтгэдэг. Ямаа дангаар бэлчээхэд 198 ургамлын найлзуур идэж гэмтээдэг бол хонь 64 ургамлаар хооллодог. Ямаа хөнгөн жинтэй хэрнээ хөрсөнд их даралт аюул учруулдаг. 450 кг амьдын жинтэй тэмээ хөрсний нэг ам см талбайд 0,44 гр жингээр дардаг бол 35 кг жинтэй ямаа дээрхи талбайд гурав дахин их жингээр дардаг. Ямаа ургамлын үр жимсээр хооллодогоос тэр ургамал эргэн сэргэдэггүй. Ямаа хэт олширсноос экологи сүйрдэг учир таргидия /эмгэнэл/ гэх латин үг ямаа гэдэг үгнээс гаралтай.<br />Манай аймгийн 231 мянгат малчны 78,8 хувь 308-1438 ямаатай байгаа. Сүргийн бүтцэд ямааны эзлэх хэмжээг анхаарахгүй бол хоньгүй болж баяжихын түрүүн ямаа, барагдахын сүүл ямаа, ноолуургүй ямаа гүйгээч, номгүй лам хэнгэрэгч гэгч болж байгаа хэрэг биш биз<br />Ямаа ингэж өсч байхад хамгийн ашиг шимтэй, бэлчээрт хор нөлөө багатай үхэр сүргийн хувийн жин улсын хэмжээнд 8,6 хувиар буурч мал сүргийн 6 хувь /2,43 сая/ аймагт 9,4 хувь /318,4 мянга/ эзэлж байна. Малын тоо толгойг бэлчээрийн даацад тохируулах шаардлагатай.<br />Хоёр. Байгалиа хамгаалахгүйгээр ямар нэг хөгжлийн тухай ярилтгүй. Хөгжлийн үндэс бол байгаль дэлхий мөн. Өндөр өндөр барилга, үнэтэй сууцууд бол хүмүүсийн амьдралын хэв маяг.<br />Гурав. Үндэсний хэв шинжийг хадгалах нь хөгжлийн бас нэг давуу тал гэдгийг хэлье. Жуулчид иймэрхүү давуу талыг л анзаардаг. Ямар нэгэн хэлбэр загвар энд үгүй байх нь чухал. Бүх юм тодорхой гэхдээ өвөрмөц чанартай. Үүгээрээ би оюун санааны хөгжил буюу хуримтлагдсан баялаг нь аливаа зүйлийн мөн чанарт нэвтрэхэд гол үүрэгтэй гэдгийг л хэлэх гэсэн юм. Бид хүнээ хөгжүүлэх хэрэгтэй. Ингэхийн тулд орчин үетэй хөл нийлүүлэх нь гарцаагүй. Миний хэлэх гэж байгаа гол санаа бол хүмүүс өөрсдийнхөө дотоод оюун санааг олж, түүнийхээ дархлааг бий болгох явдал юм. Ийм дархлаа бий болсон цагт байгаль орчин, газар шороо, өв соёл цөм түүн дотор багтах буюу.<br />Дөрөв. Гажуудсан ардчиллын гайгаар гаднаа гяланцаг, дотроо паланцаг улс төрийн хий үзэгдэл, уураг тархийг нь гашилгаж гарын нь гавлаж, хөлийг нь дөнгөлж, Хөвсгөл нутгийн минь хөгжлийг сааруулсаар байх шигээ. Хөвсгөлчүүд бидэнд хүчээ нэгтгэхээс гадна оюун санааны нэгдэл одоо цагт бүхнээс чухал болжээ. Оюун санаагаа нэгтгэж, нам, насаараа талцдаг хэт улс төржилтөөс бид салж чадвал хөвсгөл нутагт маань хөгжлийн саруул ирээдүй бий.<br />Тав. Хөвсгөл бол худалдааны чөлөөт бүс байгуулах боломжтой аймаг. Ардын хувьсгалаас өмнө “Зулын өргөл” нэртэйгээр Ханх Мондын хил дээр хоёр талаасаа цугларч мал мах, арьс үс, гурил будаа, чихэр жимс, архи дарс, хувцас хунар зэрэг бараа таваартайгаа хүрэлцэн ирж бартерийн худалдаа /барааг бараагаар солилцох/ явуулж дуулж хуурдан наадаж цэнгэдэг байжээ. Энэ уламжлалыг яагаад сэргэээж болохгүй байна. Мөсний баяр хүрээгээ эв модны наадмаар үргэлжлүүлмээр байна.<br />Зургаа. Тахиа ямаанаас хэд дахин илүү ашигтай. Өндөглөгч тахиа арчилгаа маллагаа сайн, тэжээл нь хангалттай, байр нь дулаан, гэрэлтүүлэг сайтай нөхцөлд 7 орчим сарын хугацаанд өдөрт нийт өндөглөгчийн 60,0-70,0 хувь нь, сэрүүний улиралд 10-20 хувь нь өндөглөдөг. Арчилгаа маллагаа нь тохиромжтой бол өндөглөгч үйлдэрийн тахиа жилдээ 150-180 түүнээс ч илүү өндөг өгнө.<br />Долоо. Тус аймаг гэдэг бүсийн хөгжиж өгөхгүй гарц хайхад хүрээд буйн шалтгаан нь тус аймаг хөрөнгө мөнгө, хүн хүч, үйлдвэр уурхайгүйдээ биш. Эзэгнэн суугаа эзэн бидний үхширмэл сэтгэлгээнд л байгаа юм. Адам Смитийн сэтгэлгээгээр хүмүүжээгүй манай эринийхэн амин хувийнхаа ашгийг нэгдүгээрт тавьж буй нь буруу биш. Ганцхан энэ эрх ашгаа хэрэгжүүлэхдээ өрөөл бусдын эрх ашгийг хохироохгүйн төлөө байгаасай гэж хүснэм. Ажлын байртай болгох төрийн хоосон амлалтад найдаж цөхрөхөөс илүү өөрсдөө санаачлах цаг хэдий нь тулжээ.<br />Найм. Алдарт дархадын хотгор, Дэлгэрмөрөний эх Алтай Соёоны эко бүс нутагт хайгуул олборлолтын хар мөрийг хэдэн үедээ бүү гаргуулагтун. Би бээр технологийн хөгжлийг дэмждэг ч Бүрэнхааны фосфоритын ордыг Хөвсгөл далайд хор хөнөөлгүй ашиглах итгэл нэг л төрөхгүй байгаа. Байгалиа байх ёстой унаган төрхөөр нь байлгаж, хулгайн анчин, сувдаг модчин, ус бузарлагч, хөрс урвуулагчтай бүх нийтээр тэмцэж ховордсоныг хамгаалан, хомсодсныг арвижуулах нэгдмэл сэтгэлтэй болцгооё.<br />Ес. Цагааннуурын загас, хөвчийн нэрс жимс гээд бөөн баялаг. Баялаг дагасан ажлын байр. Зоригтойхон хөрөнгө оруулалт хийгээд технологийг шийдчихвэл дэлхийн жишигт хүрсэн хүнсний олон нэр төрлийн бүтээгдэхүүн эндээс урсах үүд энд байна.<br /><br /><strong><em>МЗЭ-ийн шагналт яруу найрагч, Хөвсгөл нутгийн болон монголын уншигчдад “Хөвсгөл” найраглалаараа алдаршсан Далантайн Сүрэнжавын нэрэмжит “Хөвсгөл нутгаа хөгжүүлэх шинэ санаа” уралдаанд сэтгүүлчдийн дэвшүүлсэн дээрх есөн санааг ажил хэрэг болгоход чиглэсэн АСУУДАЛ дэвшүүлсэн өгүүллийг Дархад зоны түүхийн товчоон МААНАР сонин, </em></strong></span><a href="http://www.maanar.blogspot.com/"><span style="font-family:arial;"><strong><em>www.maanar.blogspot.com</em></strong></span></a><strong><em><span style="font-family:arial;"> сайт 2009 оны турш хүлээн авч нийтлэн шилдэг бүтээлд 50-100 мянган төгрөгийн шагнал олгоно. Харилцах утас 99119995, 91161270</span><br /><br /></em></strong></div>maanarhttp://www.blogger.com/profile/17858753121000600859noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-6098535502233552254.post-11341812472485972302009-01-21T01:17:00.000-08:002009-01-21T01:18:38.398-08:00“Дээдэс хайрхад академи” мэдэгдэл гаргалаа<span style="font-family:arial;">“Монголын дархад зон” нийгэмлэгийн дэргэдэх “Дээдэс хайрхад академи” ТББ Монгол газар компанийн захирал Ц.Мянганбаярт хандан мэдэгдэл гаргаж энэ тухайгаа нийслэл хотноо хэвлэлийн бага хурал хийлгэлээ. Мэдэгдэлд, “Баяраам” гэдэг танай охин компани үйл ажиллагаагаа явуулахаар Цагааннуур, Ринчинлхүмбэ сумдын нутгийн зааг Шарга, Хавхны голын бэлчир, Жугнай гэдэг газар, машин техник тоног төхөөрөмжтэй очоод байгаад эрс дургүйцэн, дэлхийн их усны хагалбар, цэнгэг усны ай сав, дархадын хотгорт оршдог, байгаль экологийн өвөрмөц зүй тогтол бүхий нэн үзэсгэлэнт газар нутаг гэдгийг дурдаад “Та болоод танай компани үл тоомсорлох хандлага гаргах аваас бид өөрсдийн газар нутгаа хамгаалахын төлөө хүсэл эрмэлзэл, эрх ашиг, үйл хэрэгтээ үнэнчээр зогсож, амь биеийг үл хайхран эрс хурцаар тэмцэж чадна гадгээ нутаг усныхаа зон олны нэрийн өмнөөс хариуцлагатайгаар мэдэгдэж байна” гэжээ. </span>maanarhttp://www.blogger.com/profile/17858753121000600859noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6098535502233552254.post-21526807111884996492008-10-16T23:20:00.000-07:002008-10-16T23:21:27.138-07:00<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjXxQi6u-L0HxvoLG2C2QO60QkvT0ORYVyBSKZKA7vs7ZGWLjrFdyxiuu9sKJ8zQBSq4AK3CoHzcjEwSXdV0rXMTLo3sIBYUROD9FT01d8a1TW-xsp1Zv_wrUIhyphenhyphensxkyIssriWHESJ5/s1600-h/DSC_0154[1].jpg"><img id="BLOGGER_PHOTO_ID_5258004074690812946" style="FLOAT: right; MARGIN: 0px 0px 10px 10px; CURSOR: hand" alt="" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjXxQi6u-L0HxvoLG2C2QO60QkvT0ORYVyBSKZKA7vs7ZGWLjrFdyxiuu9sKJ8zQBSq4AK3CoHzcjEwSXdV0rXMTLo3sIBYUROD9FT01d8a1TW-xsp1Zv_wrUIhyphenhyphensxkyIssriWHESJ5/s320/DSC_0154%5B1%5D.jpg" border="0" /></a><br /><div></div>maanarhttp://www.blogger.com/profile/17858753121000600859noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-6098535502233552254.post-35637567263820446032008-10-16T23:13:00.000-07:002008-10-16T23:19:39.983-07:00Аймгийн спикер<span style="font-family:arial;">Аймаг бүр өөр өөрийн Иргэдийн тэргүүлэгчдийн хуралтай. Энэ нь аймагтаа бол ИХ ХУРАЛ гэсэн үг. Тэгвэл Аймгийн ИТХ-ын дарга бол яах аргагүй аймгийн спикер. Хамгийн том дарга нь энэ болой. Энэ хүнд шийдэхгүй хэлэлцэхгүй асуудал нэгээхэн бээр үгүй. Ийм нэгэн эрхмийн тухай энд өгүүлсү. Түүний нэр Лувсандоржийн Ганбат.<br /><br />Хөвсгөл том аймаг. Тэр тусмаа ардчиллын өлгий нутаг. Хүн ам, малын тоогоор улсдаа толгой цохино. 3,4 сая мал, 123 мянган хүн амтай. Ийм том аймгийн иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлыг удирдана гэдэг хэн хүний хийж чадах ажил яавч биш. Тэрбээр энэ албыг залгуулаад удаагүй ч гэсэн ажлаа ямар хэмжээнд гүйцэтгэж явааг нь өнөөдөр хэлэх олон хүн бий. Тэр үедээ маргаантай, Иргэдийн хуралдаа итгэх олны итгэл суларсан үед “түймэр унтраах”-аар хэцүү албанд очсон ч түүнийгээ биелүүлж чадсаан.<br /><br />“Бид нэг намын журмын нөхөд. Аймгийн засаг даргын орлогчоор хамтран ажиллах саналыг анх тавихад мань хүн зөвшөөрч итгэл дааж гар нийлж ажиллалаа. Өнгөрсөн оны сүүлчээр АИТХ-ын даргаар дэвшин ажиллалаа. Төрийн албан хаагчид байх ёстой чухал чанар Ганбатад бий. Тэр нь хуулийг сайн мэддэг, түүнийгээ ягштал барьж ажиллаж чаддаг. Нөгөө талаар инженер сэтгэлгээтэй учраас бүтээн байгуулалтын хувьд үнэтэй саналууд гаргаж түүнийгээ хэрэгжүүлдэг. Энэ нь орлогчоор ажилласан жилүүдэд илүүтэй харагдлаа” гэж аймгийн засаг дарга Б.Батхүү ярьсан юм.<br /><br />Ганбат нэгэн удаа “Монгол хүмүүсийн үндэсний үзлийг сэргээмээр байна. Сая Бээжингийн олимпоос алтан медаль авахад ард түмэн ямар байв, яг тийм байлгамаар байна” гэж хэлсэн юм. “Яагаад?” гэж асуувал “Улс орны тусгаар тогтнол аюулгүй байдалд хэрэгтэй” гэж товчхон хариуллаа.<br /><br />Үг хэлэх болгондоо энэ талаар дуугарч санаа зовж явдаг хүн юм. Өнгөрсөн оны найман сард аймгийн “Далай ээж” сонинд өгсөн ярилцлагадаа “Зах хязгаар нутгийн ард иргэдийг анхааралдаа бүрэн авах хэрэгтэй юм. Яагаад гэвэл тэд эх орныхоо хилийг хамгаалж буй эзэд” гэж хэлсэн юм.<br /><br />Түүний ах, хөдөө аж ахуйн томоохон эрдэмтэн Л.Нямбат нэгэнтээ “Бид аль ч орны иргэдээс дутуу амьдрах тавилангүй” /Дархад зоны “Маанар” 1996 № 4/ гэж хэлсэн бий. Аав нь ч гэсэн социализмын үед “болохгүй юм ярьдаг бүтэхгүй эр” хэмээгдэн адлагдаж явсан ч үнэн үг хэлдэг нэгэн байжээ. Үнээ бүрт адил норм тогтоодог байсан төлөвлөгөөт эдийн засгийн хавчлага шахалтад дургүйцэж мал бүр харилцан адилгүй, та нар хар гээд ферм дээр очиж нэг удаагийн саамны сүүг литрлэж үзүүлэн малчдын нуруун дээр даашгүй ачаа үүрүүлж байгааг шүүмжилдэг байлаа.<br /><br />Гэрийн энэ хүмүүжил Ганбатыг ардчилал уруу хөтлөхөд хүргэсэн нь лавтай. Нөгөө талаар олон орны оюутантай цуг байж ихийг сонсон өөрийн тархи оюундаа түмэнтээ бөмбөрүүлэн хажуугаас Оросын “Перестройка“- өөрчлөн байгуулалтын салхи сэвэлзсэнтэй холбоотой. Москва хотын Хүнсний технологийн дээд сургуулийг төгссөн залуу 1988 онд Мөрөнд залуучуудын нам байгуулах санал гаргаж салам загнуулж явсан үеэс хэдийнэ хорин жил улирсан ч юм хийх бүтээх гэсэн сэтгэл нь нөгөө л янзаараа.<br /><br />“Өнөөдөр төрийн албан хаагчдыг шударга ажиллуулахад гурван “Т”-гийн хууль саад болж байна. Нэгд, Төрийн албан хаагч, хоёрт, төсвийн удирдлага, санхүүжилт, гуравт тендерийн хууль энэ гурав бүтээлч сэтгэлгээгүй, өөрсдөө юм хийдэггүй, тэгсэн мөртлөө өөнтөгч хүмүүс төрийн албанд шургалахад хамгаалалт болж байна” гэж ярьсан юм.<br /><br />Мань хүн хүнийхээ хувьд хээ шаагүй эр. Онигоо ярьсан, нутаг усныхаа сайчуулын хоч намтарыг зугаалсан /хуучилсан/ инээж хөхөрсөн нэгэн. “Бөөвөн цаатан хуралд явж ирээд, ээ татагай минь хирээ л бодогтой, хирээ л бодогтой. Магад ичилтэй юм байлаа. Цав цагаан даавуутай орон дотор орж унтаад өглөө нь нэг бөөвөн босоод явахад нэг бөөвөн хэвтээд хоцордог. Ёстой ичилтэй юм байлаа” гэсэн гээд сэтгэлийн хөдлөлтэй ярьж гарна. Ээрч гацах шахан дуу алдан ярина.<br /><br />Гол ус тохой булаг дов жалгын үүх түүхийг Ганбат гайхалтай мэднэ. “Хэдийдээ олоод сонсчихдог юм. Нутагтаа очиход дагуулж явсан найз нөхдөдөө энэ л яриад зогсч байдаг юм” гэж гэргий нь хуучиллаа. Дархад нутагт ирсэн зочин, Өлөөр давсан хүн, инээдэм наадамгүй буцна гэж нэгээхэн ч үгүй. Түүнтэй адил Ганбаттай цуг явсан хүн уйдна гэж байхгүй. Хошин шог дурсамж алиа марзан яриа сонсож, Магнай /Ардын авьяастан, ерөөлч Л.Баярмагнай/, Морх нарын олон мэргэжилтэй эрсийн хөгжилтэй зугаанд өөрийн эрхгүй автана.<br /><br />Тэрбээр шаггүй уяач. Динозавр хээр, босоо хүрэн, хүрэн халзан, алаг гээд аймгийн наадам, дархад хотогойд хурдын айраг түрүү авсан хэдэн сайхан хүлэг бий. Тэднийхээ тоосыг үзэж, хөлсийг үнэрлэхдээ Ганбатын алжаал ядаргаа дорхноо тайлагдана. Агаарын салхийг зүсч, хөндийн тоосыг эргүүлж явдаг хүлгийн эрч хүч ийм ажгуу. <br /><br />Дархад зоны далай ээж, цэнхэр хотгорыг авч үлдсэн гавьяагаар бахархаж, Хөвсгөл нутгийнхаа хөгжлийн өөдрөгөөр хардаг эрхэм. Манайд олон брэнд бий. Дархадын хийцтэй цай, хужир, цагаан загас цагаан адуу, Эрчмийн хар ямаа, Тэсийн адуу, “Тайга” цай гээд ярина. Энэ бүгдийг үйлдвэрлэл болгоход ядуурал бодитой буурна. Түүнээс биш өнөөдрийнх шиг нэг хүн гутал оёж, нөгөө нэг нь талх барьснаар бодитой ажил болохгүй гэж өгүүлнэ. Үнэндээ статистик тоогоор 3000 хүн ажилгүй гэсэн тооцоо байдаг ч ажилгүй байгаа 15-20 мянган залуустаа яаж ажлын байр бий болгох тухай бодно. Бодлоо хэрэгжүүлэх, ажил болгох ирээдүй Ганбатад бий. Түүнийг аймгийн орлогчоор ажилласан жилүүд нь нотолж өгнө. <br /><br />Хөвсгөлийн бахархал бол бид. Зөвхөн тэнд амьдарч ажиллаж байгаа зуун хорь гаруй мянган хүн биш, зүрх сэтгэл нь уяатай явдаг олон арван мянган иргэн тэдний гэр бүл бий. Тэдэндээ Чингүнжавын зориг, Хөвсгөл далайн ариун дагшин их усны хаялга, Алунгоо ээжийн ухаан, Даян дээрхийн энерги, Агарын хайрханы сүр хүч, гурван аваргын бяр тэнхээ, нэр тодорсон тодроогүй олон арван суу билэгтнүүдийн ур ухаанаар бахархах үзлийг шингээхийн тулд бидэнд хийх юм их байна гэж бодож буй Ганбат хэмээх энэ эрхэм ч Хөвсгөлийн бас нэгэн бахархал буй за. <br /></span><br />Д.Батжаргалmaanarhttp://www.blogger.com/profile/17858753121000600859noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6098535502233552254.post-11707748069175699152008-10-16T23:01:00.000-07:002008-10-16T23:05:47.960-07:00Баярмагнайн хошигнолтой, Баянзүрхийн бөхтэй, бараг сум болгоноос айраг түрүүтэй сайхан наадам боллоо<span style="font-family:times new roman;">Энэ зуны дэлгэр сайхан цаг долдугаар сарын сүүлчээр Дархадын цэнхэр хотгор, Хөгийн голын сэргэлэн дэнжид Дэлгэрхааны овоо тахилга Дархад хурд – 3 наадам боллоо. Урт нэртэй дуулиан ихтэй наадам зохион байгуулалт сайтай өргөн дэлгэр болсныг олон хүн бахархан ярьж байлаа. Улаан-Уул сумын засаг дарга М.Батцогт саарал дээлээ өмсөхөөрөө шагнал гардуулж, цагаан дээлээ өмсөхөөрөө индэрт тухалж, бор дээлээрээ өмсөхөөрөө бөө зайран болох шахан “дүвчигнэж” юм юманд оролцон дэгдэж байлаа.<br /><br />Оролцохгүй юмгүй сумын дарга Маргааш наадам эхлэх гээд аймгаас ирсэн наадмын комиссын дарга эрээд байхад олдоогүй сумын засаг дарга М.Батцогт Дэлгэрхааны овоо тахилгаас үүрээр иржээ.<br />Индэрт наадам үзэж суусан Батцогт морь ирэх болохоор барианы газар дэгдээд хүрчихсэн зураг аваад байшингийн орой дээр зогсож байх... Хүндэтгэлийн гэрт айраг зооглож суусан сумын засаг дарга нэг харахад морины комиссын Морхтой уулзаад “холбооны газар” зогсож байх. Холбооны газар гэдэг нь “Соёо” толгойн өвөр дэх баржгар хэдэн хад. Ринчинлхүмбийн холбоо ажиллаж байвал тэндээс зөвхөн мобиком барина. Тиймээс наадамчид холбооны газар гэж нэрлэжээ. Юм бүхэнд дэгдсээр байгаад ажлаа сайн зохион байгуулжээ. Тамгын газрын түшмэл Түмэнбаяр, ахмадын хорооны дарга Морх нарын идэвхтэй туслахуудтай аж. <br /><br />Маргаангүй сайхан наадам боллоо Дархад зоны бэлгэдэл болсон цагаан морьдын жагсаалаар эхэлсэн наадмын азарганы уралдаанд Их-Уулын Даваадоржийн хүрэн түрүүлж, Алаг-Эрдэнийн Даваадоржийн хонгор удаалж, мөн сумын харьяат Улсын алдарт уяач М.Галбадрахын ягаан, мөн сумын Батсүрэнгийн сартай хээр, Арбулагийн Болдбаатарын цавьдар айрагдсан юм.<br />Их насанд Мөрөнгийн Б.Лэгшигдоржийн хонгор түрүүлж, эзэндээ “Бонго” машин авч өгсөн бол Улаан-Уулын Д.Түмэнжаргалын бор, Түнэл сумын суугуул, Баянзүрх сумын уугуул Дандарын хонгор, Мөрөнгийн Намсрайдоржийн халиун, Алаг-Эрдэнийн Мөнхбаярын бор морьд айрагдсан юм.<br />Соёолонгийн уралдаанд Бүрэнтогтохын уугуул Хөдөөгийн ядуурлыг бууруулах төслийн /ХЯБТ/ зохицуулагч Б.Галбадрахын саарал халзан тод манлай торгон жолоо өргүүлж, Улаан-Уул сумын уугуул, Аймгийн ИТХ-ын дарга Л.Ганбатын хээр аман хүзүүнд давхиж, Түнэлийн Мөнхбатын саарал, Алаг-Эрдэнийн Мөнхбаярын хээр, Түнэлийн Мягмаржавын сартай хүрэн нар айрагдлаа.<br />Шүдлэн насны морьдын уралдаанд Тосонцэнгэлийн уугуул “Урагшлах” ХХК-ийн захирал С.Гүнширийн хүрэн алтан жолоо өргүүлж, Бүрэнтогтохын Өлзийцогтын халтар, Улаан-Уул сумын уугуул, Аймгийн ИТХ-ын дарга Л.Ганбатын хүрэн, Ренчинлхүмбийн Болд-Эрдэнийн хар халзан, Ренчинлхүмбийн Баатарцогтын буурал шүдлэн айрагдсан юм.<br />Дааганы уралдаанд Улаан-Уулын Ц.Ганхуягийн элбэг хээр түрүүлж, Мөрөнгийн Лэгшигдоржийн хул удаалан, Түнэлийн Баасандоржийн хээр, Бүрэнтогтохын уугуул, Хөдөөгийн ядуурлыг бууруулах төслийн зохицуулагч Б.Галбадрахын хонгор, Баянзүрхийн Л.Ганбаатарын хээр айрагдсан юм.<br /><br />Хадуурсан хязаалан маргаан дэгдээх шахав Хязаалан морьдын уралдаанд түрүүлж ирсэн хязааланг цагаан морьтой нэг этгээд барианд шахаж оруулснаас болоод жаахан маргаан үүсэв. Цулбуурдаж оруулсан болохоор байр ухраана хэмээн морины комисс журам барин “томорч”, Баянзүрхийн уяачид наадамчид түрүүлсэн морины байрыг яагаад ухраав, шахаж оруулсан хүнийг чинь танихгүй хэмээн маргалдав. Нэлээд маргалдсаны эцэст Түнэлийн Мөнхбат уужуу сэтгэл гарган морь нь аман хүзүүнд давхисныг хүлээн наадам эв зүйдээ орж Баянзүрхийн Н.Батбаярын хээр түрүүлж, Түнэлийн Мөнхбатын хээр удаалан, мөн сумын Лхагвадоржийн хээр, Тосонцэнгэлийн уугуул “Урагшлах” ХХК-ийн захирал С.Гүнширийн хул, Ренчинлхүмбийн Гандаваагийн улаан саарал нар айрагдсан юм.<br /><br />Адъяасүрэн аархаж түрүүллээ Баянзүрх сумын уугуул, аймгийн арслан Я.Адъяасүрэн Улсын начин Бадралтай тунаж эр бяр тэнцүүхэн хоер хүчтэн талын хавийн уулыг хотолзтол зүлэг ногоог өлцөртөл зүс цэнхэр цэцэг шиг охидыг өндөлзтөл барилдлаа. Аймаг сумын наадамд олонтаа гар зөрүүлсэн хоёр энэ удаа ач тач үзэлцэн барилдаж Адъяасүрэн аархаж түрүүлсэн юм. <br /><br />Шатахуун ховордож, шагийн үнэ тэнгэрт хадлаа Хаа газрын наадам дээр жижиг сажиг асуудал шороо шиг пурхийн дэгдээд байх. Дархад хурд гурав дээр дэгдсэн жижиг мөртлөө чухал асуудал нь шатахууны үнэ байлаа. Тэр үед шатахуун мянга гаруйгаар Мөрөнгөөс олдож байсан бол наадам дээр ховордон 1500-2000, зарим газартаа 2500 төгрөгөөр зарж байлаа. Мөнгө л олж байвал наадам наргиан ямар болох нь хамаагүй хэмээн бодох зарим харалган сэтгэлтний харгайгаар шатахууны ийнхүү өндөр авч, олдоц ховор байлаа.<br /><br />Инээдмийн дэлгүүрийн “худалдагч” Морх Улаан-Уул суманд инээд үйлдвэрлэж байдаг хүмүүс олон бий. Тэдний бүтээгдэхүүн худалдаж байдаг тоглоом даадаг хүний нэг нь Ахмадын хороон дарга Морх. Дандаа инээдэм наргианы бай болно. Түүндээ мань нөхөр уурлах ч үгүй. Морхыг дөчин мэргэжилтэй хүн гэж Магнай ах /Л.Баярмагнай/ хэлээд зарим нэгийг нь ийнхүү тоочсон юм. Баруун асгатын Ардын хянан шалгах хорооны байнгын комиссын дарга, Их Билүүт дахь тэжээл эмчилгээний цэгийн ерөнхий эрхлэгч, Өвөр Балбирагийн цэргийн тойргийн дарга, нохойн хэл мэддэг цорын ганц хүн. Энэ нь туршлагаар батлагдсан зүйл. Айлын гадаа очоод “танай нохой шөл ууя гэж байна. Эсвэл угаадас өгөөч гэж байна, танайх нохойгоо гомдоосон айл байна” гэж хэлнэ. Эмэгтэй хүний лээвчиг судлаач. Авгайнхаа оронд модонд явж байтал дэрэн дороос нь хөхний даруулга гарч ирсэн. Жаргалант-Амьдрал нэгдлийн сүү сүүн бүтээгдэхүүний цехийн цэвэр сүүний мэргэжилтэн, нөхөргүй хүүхнүүдэд хүүхдийн тэтгэвэр олгуулж өгөх улсын онцгой комиссын гишүүн, нэгдсэн конторын уурын зуух хөлдвөл засах улсын онцгой комиссын гишүүн, авто машины аваарыг газар дээр нь тогтоох улсын онцгой комиссын гишүүн, сумын 8 жилийн дунд сургуулийн оройн сургуулийн ангийн дарга, сумын клубийн гэрлийн техник, Улаан-Уулын хадланчдын талбайн инженер, хөх түрүүний ногоон толгойноос авдарны будаг гаргаж авсан манай гаригийн цорын ганц хүн. Морх өөрөө тэрийгээ ярьдаг. “Хөх түрүүний нүднээс будаг гаргаж авах гэсэн чинь хальс байдаг юм байлаа” гэж хэлсэн гэж байгаа. Ер нь шинийг санаачлагч хүн. Амьд барометр. Энэ бол олон зүйлээр батлагдана. Морх салхи сөрж цагаан малгай өмсөөд хамраа сархайлгаж гүйвэл цасан болон шороон шуурга болно. Морх өвөл сандаалтай явбал өн болно. 1977 оны өвөл Улаан-Уулд цас ороогүй. Тэр жил Морх сандаалтай ёлконд орж ирсэн. Морх шонгийн мод уруу шээвэл газар хөдлөнө. Морх бөөлжихөд галт уул дэлбэрнэ. Морх барагтай бол архи уудаггүй. Тээр жил орос монгол архи хольж уугаад бөөлжсөн. Маргааш нь японд галт уул дэлбэрсэн. Байгальтай амин холбоотой хүн. Морх бол үнэхээр хөдөлмөрч хүн. Наад захын жишээ гэхэд л 25 жил морины комиссын дарга хийж байна.<br />Өглөө босоод авгайнхаа өмнө эхээс төрсөөр нүцгэн суугаад Улаан-Уулын бүх ойн байцаагчдын нэрсийг дуудвал насаараар түлээний гоожин төлдөггүй гэнэ. Туршиж үзсэн хүн ч олон байдаг ажээ. Энэ мэтийн хөгжилтэй наргианыг Магнай маань урсгаж олон хүн элгээ хөштөл инээлдэж байлаа.<br />Аймгийн ИТХ-ын дарга Л.Ганбат нарын анх санаачлан зохион байгуулсан Дархад хурд наадам ийнхүү гурав дахь удаагаа амжилттай болж олон түмнийг баясган, дуу хуур хөгжөөн наргиантай, морь нь хурдан, бөх нь хүчтэй сайхан боллоо. Дархад зон олон эвтэй соёлтой зөв баярлаж, жалгын жаахан үзэл, довын донгио зан гаргалгүй наадаж чаддагийн үлгэрийг үзүүлсэн энэ наадмыг уул улс тэнгэр хангай нь ивээн шаагисан бороо хургүй, шатам халуун наргүй сэвэлзсэн салхитай, сэмжирсэн үүлтэй өдрүүдээ бэлэглэлээ. Дэлгэрхааны тэнүүн хормой, Шишгэдийн цэнхэр хотгорт ийм наадам олон байг ээ.<br />Манай сурвалжлагч бичиглэлээ</span>maanarhttp://www.blogger.com/profile/17858753121000600859noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6098535502233552254.post-34481119858021030532008-06-08T06:28:00.000-07:002008-06-08T06:47:44.234-07:00CHINBAT: DARKHAD BOL ID CHADALTAI ZAIRAN UDGADIIN ONGOD KHADGALAGDSAN NUTAG<a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj_Agb5ZkRO8YbGoz3hzIzm3LWgFgb1WPM40E7LRFrN_ri_AnWf5dR76l5BWg-SmWwMQEFhCh9hL_PC_fsKmIh4PRe87HwfFu15cWkdNpifM0ixv54J5dI_eLxJ-esdH0jJS-Hojt0f/s1600-h/S3010074.JPG"><img style="margin: 0pt 10px 10px 0pt; float: left; cursor: pointer;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj_Agb5ZkRO8YbGoz3hzIzm3LWgFgb1WPM40E7LRFrN_ri_AnWf5dR76l5BWg-SmWwMQEFhCh9hL_PC_fsKmIh4PRe87HwfFu15cWkdNpifM0ixv54J5dI_eLxJ-esdH0jJS-Hojt0f/s320/S3010074.JPG" alt="" id="BLOGGER_PHOTO_ID_5209503530460849426" border="0" /></a><br /><span style="font-weight: bold;">Ene ugiig "Darkhad boo sudlaliin tuv"-iin terguun zairan Ch. Chinbat sayahan "Maanar" sonind ogsen yariltslagadaa khelsen baina. Terveer darkhad nutag, tsenkher khotgoroo khamgaalah talaar khoyor jiliin umne khevleliin baga khural khiilgej, Darkhadiin uud khaalga bolson Uliin khalzan davaagaar traktor buu davuul khemeen urialj baijee. Dalai eej, Baigali nuuriig usni ekh bolson ene gazart 44 litsenz avsan yavdald emzeglej yavdagaa bas khelsen baina.</span><br /><span style="font-weight: bold;">UIKH-iin gishuun Idevhten nariin olon khun Chinbat zairangiin deedes Delden Mendiin ongod shuteen khadgalagdsan gazar nutagt litsenz avsand gunee kharamsch baigaagaa ilerkhiileed "Aihtar khuchtei dogshin sakhiustai uul bolokhoor ukhaj tunhej biagaa khumuust kheterhii khatuu, udam sudraaraa gazraas archijdaj medne" gej khun yosnii uudnees sanuulsan baina. </span>maanarhttp://www.blogger.com/profile/17858753121000600859noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6098535502233552254.post-72881760836597490452008-03-27T19:15:00.000-07:002008-03-27T19:18:27.957-07:00“Араатан тааралдвал баяжина”<span style="font-family:arial;">2007 îíû есдүгээр ñàðûí íýãíèé ºäºð Õºâñãºë àéìãèéí Ðèí÷èíëõ¿ìáý ñóìàí äàõü “Õºâñãºë Ëîîæ Ìåíåæìåíò” ÕÕÊ –èàñ ýðõëýí “Áººãèéí õîëáîî” áàéãóóëæ äàðõàäûí 13 Ẻ öóãëóóëæ àíõíû õóðëàà õèéæýý. Òýð øºíºº òóñ áààçàä òóñãàé ãýð áýëòã¿¿ëýí çààðèí Áàëæèðûã Ẻ뿿ëýõ гэтэл öóãëàñàí ãàäààä (òýð ¿åä òóñ êîìïàíè æóóë÷äàà àâààä áàéñàí òóë ãàäààäûí ãó÷ ãàðóé èðãýí áàéñàí), äîòîîäûí õ¿ì¿¿ñ íýã ãýðò áàãòàõààðã¿é áîëæ Ǻºëºí óóëûí äºðºëæíèé çàìààñ ç¿¿í òèéø ýíãýð ãàçàð Ẻëºõ áîëæ õ¿ì¿¿ñýý ìàøèíààð 纺æýý.<br />Öàãààí õóóëàð ÿñíû Áàëæèð çààðèíã Ẻëºõºä íü çààðèí Íýðã¿é ò¿øýý, îíãîäûí õýëìýð÷ õèéæýý. “Эíä áàéãàà õ¿ì¿¿ñ ÿâàõ çàìäàà àðààòàí òààðàëäñàí ãàçðààñàà ãóðâàí öàãààí ÷óëóó àâààðàé. Òýð õ¿í áàÿæèæ íýëýýä àçòàé ¿éë ÿâäàë òîõèîëäîíî ãýæ онгод айлдлаа” гэжýý. Æóóë÷äûí ãóðâàí ãðóïï ÷ èéø òèéøýý àÿëàëäàà ÿâñàí áîëîâ÷ çàìäàà íýã ÷ àðààòàíòàé òààðàëäààã¿é áàéíà. ÀÍÓ–ûí èðãýí Ëîðåí ãýðãèé Ëèçà (èíäèàí ãàðàëòàé) íàð Õºâñãºëººñ èðýýä Áàÿí-ªëãèé àéìàã ðóó ÿâæýý. Çàìä íü ÷îíî òààðàëäàæ ìàøèíàà çîãñîîí òýð ãàçðààñàà ãóðâàí öàãààí ÷óëóó àâñàí ãýäýã. Íóòàãòàà áóöààä очтол ìàø èõ àøèãòàé òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæ îëäîæ ýíý òóõàéãàà Õºâñãºëä àæèëëàñàí îð÷óóëàã÷, Ìèøèã íàðò õýëæ áàÿðëàñàí òàëàðõñàíàà èëýðõèéëñýí ãýäýã.</span>maanarhttp://www.blogger.com/profile/17858753121000600859noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-6098535502233552254.post-27129578098386948932007-01-06T00:34:00.000-08:002007-01-06T00:44:23.050-08:00Хүүр амьдруулсан шидтэн<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgGsogoytAJj4-q8E_UkL4CuKO6-SJNRuEEeGWHfArQRczFlXxkOYbqxZnsduSLh__6IDy6zZdolmpzzB46G7AiQ1dyaULbvk3QFmmAP6a0S6FUYydCHhpQvKqlith5HzKJyWjEZ9pi/s1600-h/Picture+357.jpg"><img id="BLOGGER_PHOTO_ID_5016834819281807698" style="DISPLAY: block; MARGIN: 0px auto 10px; CURSOR: hand; TEXT-ALIGN: center" alt="" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgGsogoytAJj4-q8E_UkL4CuKO6-SJNRuEEeGWHfArQRczFlXxkOYbqxZnsduSLh__6IDy6zZdolmpzzB46G7AiQ1dyaULbvk3QFmmAP6a0S6FUYydCHhpQvKqlith5HzKJyWjEZ9pi/s320/Picture+357.jpg" border="0" /></a><span style="font-family:arial;"> Ая дуунд мөнхөрсөн алдарт дархадын цэнхэр хотгор<br /></span><div><span style="font-family:arial;">О.ПүрэвЖибзундамба хутагтын их шавийн Хар дархад отогт 1750 онд байгуулагдсан “Ганданнамжиллан” буюу Зөөлөнгийн хүрээнд арван дөрөвдүгээр жарны модон туулай жил 1795 он үндэс сууриа тавьсан Мамба дацан нь шилдэг сайн маарамба, эмч нартай чухамхүү ар монголдоо цуутай дацангуудын нэг байлаа. Энд ном үзэж дацан дүүргээд 15, 16 дугаар жарны үед нутаг усандаа алдаршиж явсан Жаахлайн пунцаг Жамъянжав, Тазын Саман аграмба, Гэндэн гэлэн нарын зэрэг олон арван эмч нарын дотроос түмэндээ “Хасын ловон лам” хэмээн алдар нь мөнхөрсөн Дагвасамбуу хэмээгчийн тухай энд өгүүлье. Эдүгээгээс 120 жилийн тэртээ (1871 онд) мөн шавийн баруун отгийн харъяат ард Хасынд мэндэлсэн хүү Дагвасамбууг, тэр цагт аюулт хар үхлийн эсрэг сөрөн зогссон алдарт эмч болно гэдгийг хэн ч төсөөлөөгүй биз ээ. Эцэг Хас хөвгүүнээ өвөг дээдсийн уламжлалаар өсгөн хүмүүжүүлж, эрдэм номонд сургахын тулд тавхан насанд нь сахил хүртээж нэгэн ламд шавь оруулан Зөөлөнгийн хүрээнд суулгажээ. Дагвасамбууг хүрээнд суух үед энэ хүрээ Ивдийн голын хөвөөнөөс нүүж ирээд зургаахан жилийн нүүр үзэж байсан учир тохижиж амжаагүйн дээр түүний эцэг эх нь жил бүрийн намар тус хүрээнээс дөрвөн өртөө орчим зайтай өвөлжөөд хавараа эргэж иртэл нь бяцхан хүү Дагвасамбуу бусдаас хоцролгүй суралцаж цогчин дүүргээд Мамба дацанд орсон байна. Тус дацанд Энэтхэг, төвдийн эмийн үндэс үзэхийн дээр хүний биеийн бүтэц, монгол орны болон ялангуяа Дархадын Цэнхэр хотгорын эмийн ургамал зүйг тусгайлан судалдаг байжээ. Зөөлөнгийн хүрээний мамбыг дүүргэсэн Дагвасамбуу ба бусад эмч лам нар нутгийн өвс ургамал нутгийнхандаа илүү эмтэй байдаг юм гэж ярьдаг байснаас үзэхэд ер монголын нийт эмч нар нутаг нутгийн ургамал зүйг тэр нутгийн өвчлөлтэй холбон судалдаг байсан нь илэрхий. Тийм ч учраас эмчилгээнд үр ашгаа өгч байсан байж болох юм. Хасын Дагвасамбуу нь гэр бүлтэй, Зондиу, Балсанжав, Бадамханд, Долгорсүрэн, Дуламсүрэн зэрэг олон хүүхэдтэй, өнөр өтгөн айл байснаас үзвэл тэрээр хөдөөний зөөлөн сахилтай лам байжээ. Хүүхдүүдийнх нь дотроос эдүгээ 77 настай хүү Зондиу гуай ярихдаа:-“Миний аав эмийн ургамал цуглуулах ажлыг хаврын эхэн сараас намрын турш хийдэг байсан хийгээд зарим ургамлыг нахиалах, цэцэглэх, эцэст нь гандсаны дараа үндсээр нь авах зэргээр хоёроос, гурав дахин гэхдээ эмчилгээний өөр өөр зориулалтаар авахуулдаг байсан. Жишээлбэл вансэмбэрүүг л гэхэд зургадугаар сарын дунд үеэр нахиалж байхад нь шүүсийг, есдүгээр сарын дунд үеэр үндсийг нь тус тус авах гэх мэтээр хэрэглэдэг байсан. Түүнээс гадна манай аав Дархадын хотгорын аль уулын ямар жалганд ямар янзын цэцэг хэдийн ургаж байгааг нэвтэрхий сайн мэддэг байсан учраас тэр л үед нь шамдан биднийг явуулж хэрэгцээт ургамлаа авчруулдаг сан. Тэр дундаас жил бүрийн хаврын нхэн сард хүйтний эрч буураагүй шахам байхад тайгад цас, мөсөн доороос нэвт ургадан нэгэн бйсан нь санаанаас ер гардаггүй юм. Харамсалттай нь би одоо тэр цэцгийн нэрийг санахгүй болжээ. Харин гогол, тар-үр, лидэр, задь зэрэг ургамлын хатаалгыг хятад пүүснээс худалдан авч нутгийн ургамалтай найруулан хэрэглэдгийн дээр гаднаас авдаг зарим ургамлыг нутгийн ургамлаар орлуулан хэрэглэдэг явдал ч бас байв. Жишээлбэл:Лидэр хэмээх ургамлыг манай нутагт элбэг ургадаг цагаан бургасаар орлуулан ханиад өвчинд хэрэглэдэг байлаа гэх мэтийн зүйл ярьж билээ. Бурхны шашны ёсонд ямар нэгэн дацанд хурал номын зан үйлийг эрхлэн удирддаг хүний албан тушаалыг Ловон гэдэг бөгөөд Хасын Дагвасамбуу нь Зөөлөнгийн хүрээний Мамба дацангийн ловон байжээ. Тэрээр хүрээ хийд, хөдөө гэр хаана ч байсан хүн ардынхаа эрүүл мэндийн манаанд зогсож, өвдөж зовсон хэнд ч гэсэн туслаж олон хүнийг үхлийн аюулаас аварсан байна. Хязгаар нутагт Европ эмнэлэг хараахан хөгжөөгүй байсан 1926 онд Хасын Ловон ламаар эмчлүүлж 13 насандаа аюулт өвчнөөс бүрмөсөн ангижирсан Тосойн Төмөр гуай эдүгээ 78 насыг наслан Улаанбаатар хотод энх тунх сууж байна. Төмөр гуай ярихдаа:-“Ловон лам миний шээсийг шинжилж үзээд сүү шиг өрөмтсөн байна дотрын хүнд өвчин тусчээ хэмээн оношлоод цөөхөн боодол эм өгөөд л намайг үүрд эдгээсэн дээ. Түүнээс хойш эдүгээ хүртэл ямар ч хууч өвчингүй явж ирлээ хэмээн ловон ламын ачлалыг дурсахын хамт, ловон лам төрж чадахгүй болсон эхэд ганц үрэл өгөөд төрөлтийг нь түргэтгэдэг билээ” гэж жишээ баримтаар батлан ярив. 1917 онд Тужийн тайгад өвөлжин байсан нэгэн айлд ловон лам залагдаж ирээд Нямбуугийн Гэндгээ гэгчээр гэртээ хүргүүлж явах замдаа дэрсний толгойд наалдаж хатсан ямар нэг амьтны цустай тааралджээ. Үүнийг ловон лам хуруугаараа имэрч үзээд: “Амьд хүний цус байна. Энүүхэнд оршуулсан бололтой, хоёулаа очиж үзье” гэжээ. Тэр ёсоор үзвээс залуухан жирэмсэн эмэгтэйг тэрхэнд нь оршуулчихсан байв. Ловон лам судсыг барьж үзээд Гэндгээг усанд явуулж, өөрөө дэргэд нь үлдэж гэнэ. Өвлийн цагт тайгын харз ус тийм ч ойр байдаггүй учир нэлээд удаан яваад ус аваад ирэхэд нь ловон лам хүүрийг амьдруулаад, түүнд дахаа нөмөргөж, дэргэд нь гал түлсэн байв. Үнэндээ “хүүр амьдруулсан” аргаа нууцлах гэсэн юм уу эсвэл сандралд орохгүйн тулд Гэндгээг усанд явуулах нэрийдлээр өөрөөсөө холдуулсан хэрэг байжээ. Тэр гурав цааш явж хээрийн нэгэн эзгүй бууцан дээр овоохой босгон түүндээ эмэгтэйг төрүүлж хөвгүүнтэй болсноор хээрийн замд хоёулаа гараад дөрвүүлээ болжээ. Ингэж эх хүү хоёрын амийг аварсанд баярлаад, айлын зарц явсан тэр эмэгтэй төрүүлсэн хүүгээ эдүгээгийн Хөвсгөл аймгийн Баянзүрх сумын нэгэн айлд үрчлүүлэн өөрөө толгойгоо барьж ловон ламын бүл болсон гэдэг. (Эмчид барьц шан өгөх чадваргүй ядуу хүмүүс ачтандаа үр хүүхэд юм уу өөрсдийгөө эмчид бүрмөсөн даатгаж, тэдний бүлийн хүн болох юм уу болгодог ёсыг тэр цаг “толгойгоо барьж өгөх ёс” хэмээн нэрийлдэг байсан юм). Хээрийн замд тохиолдсон энэхүү явдлыг Гэндгээ ихэд сонирхож ловон ламаас хожим нь лавлаж асуухад тэрээр “Төрөх нь дөхсөн хүүхэд эх дотроо арвалзан байгаад заримдаа эхийнхээ гол судсыг атгаад авдаг явдал буй. Энэ бол ховор тохиолдол. Хэрэв ингэж атгаж авсан бол түүнд цочрол өгч хүүхдийн гарыг тавиулах хэрэгтэй. Хүүхэд өөрөө тавихгүй.Тэгсээр байгаад эх, үр хоёр хоёулаа өнгөрдөг юм. Тийм учраас улайсгасан төмрөөр эхийнх нь зоо нурууны тус газар цоргиж эхийнхээ гол судсыг атгасан бяцхан гарыг онож халуун төмрөөр цочрооход цочрол авмагц тэр хүүхэд судсаа тавьж эхий нь цусны эргэлт хэвийн байдалд орж ухаан алдсан эх сэргэдэг юм” хэмээн өөрөө тайлбарласан гэдэг. Үнэнхүү ийм тохиолдол ховорхон ч гэсэн хааяа байдгийг үзсэн, сонссон хүмүүс ч нилээд таардаг аж. Дархадын баруун отгийн шарнууд овгийн Сүрэнгийн Дашням гэгч хүүхэд ахуй үеэсээ бэтэг өвчтэй болжээ. Эх Сүрэн нь 1927 онд хүү Дашнямыгаа 19 настайд нь Агарын голоос Тоомд өвөлжиж байсан Ловон ламынд авчирч түүнд үзүүлжээ. Ловонтон Дашнямыг үзээд гэртээ хэвтүүлж гардан эмчилгээ хийсэн байна. (Энэ дашрамд өгүүлэхэд ловон ламын гэр орон заримдаа эмнэлгийн газар болж хувирахад хүрдэг учраас тэднийх илүү гэртээ галлаж тэнд өвчтэй хүмүүсийг хэвтүүлж эмчлэх явдал хааяа ч гардаг байсан гэнэ) Ловон лам Дашням хүүд өдөртөө нэг хоёрхон удаа ямар нэгэн онцлох амт, үнэргүй үрэл өгдөг байжээ. Ийм байдлаар нилээд хэд хоног эмчлүүлсний эцэст нэгэн шөнө Дашнямын хэвлийн тус газар аяндаа цоорчихсон, түүгээр нь цус, шүүс гарч байхыг өвчтөн сая мэдээд хэлжээ. Ловон лам тэгэхэд нь:-“Зүйтэй хөө! Бэтгийг чинь авч хаях цаг одоо л болсон байна” гэж хэлээд хоёр гурван эрчүүдээр дамжуулан цоорсон нүхээр нь хэвлийн хөндий рүү нь гараа хийж, ямар нэгэн зүйлийг татаж чангаасаар ууттай юм гаргаад хаячихжээ. Тэгээд шархыг нь боож өөр төрлийн үрэл-эмээр эмчилж хэд хоносны эцэст шарх нь бүтэж Дашням хүү бүрэн эдгэрчээ. Тэгээд 1928 онд цэрэгт татагдахад нь үзлэг хийсэн орос эмч бэтэг авахуулсан сорвийг нь үзээд ямар өвчин туссан, хаана хэрхэн эмчлүүлсэн түүхийг Дашнямаар яриулж, мэс хэрэглэхгүйгээр хагалгаа хийж бэтэг эмчилсэн эл аргыг ихэд сонирхон түүнээс олон зүйл асуухын зэрэгцээгээр европ эмнэлэгт бэтэг өвчнийг зөвхөн мэсээр л хагалж эмчилдэг тухай түүнд ярьж байжээ. Дашням цэрэгт гурван жил алба хаагаад дараа нь Хөвсгөл далайн усан замын тээвэрт зургаан жил ажиллах хугацаандаа наадамд барилдаж сумын заан цолтой болжээ. Ийнхүү хүнд ачаа өргөх, барилдах, ноцолдоход 1927 онд шарх огт сэдрээгүй явсаар Жарлаан хэмээх Дашням заан 80 насандаа өөд болжээ. Хасын Ловон лам бас 1923 онд тус шавийн хойд отгийн харьяат Жанчивын Очирбатын эхнэр Дугарын Дулам гэгчийн хүүхэд дотроо эндсэнийг зулбуулж хүний биеийн бүтцийн тухай тайлбарласан судар дэлгэж, түүнд заасны дагуу эндсэн хүүхдийг эх дотор нь эвдэж аваад эцэст нь хоёрхон ширхэг үрэл-эмээр савыг нь цэвэрлэж, үр зулбах үеэр олдоогүй үлдсэн хэсгүүдийг туулгаж гаргасан гэдэг. Эх дотроо эндсэн хүүхдийг зулбах энэ аргыг эдүгээгийн Говь-Алтай аймагт байсан Засагт хан аймгийн Засагт ханы хүрээний эмч лам Гаагаа гэлэн гэгч мөн хэрэглэж байсан мэдээ байна. Дугарын Дулам ийнхүү 43 насандаа үр зулбуулснаас хойш ч хүүхэд төрүүлж нийтдээ долоон хүүхдийн эх болоод 1962 онд 82 настайдаа өөр өвчнөөр өөд болсон байна. Мөн түүнчлэн Ловон лам төрөл бүрийн бэртэнгийг бариа заслаар эмчилдгээс гадна, бариагаар эдгэрэх үндэсгүй болсон заримыг мэс заслаар эмчилдэг байжээ. Ийм аргаар 1929 онд Хөвсгөл аймгийн Баянзүрх сумын ард Содов, 1933 онд мөн аймгийн Рэнчинлхүмбэ сумын харьяат Аюушийн Лувсангалдан нарын тус бүр нэг хөлийг нь тайрч эмчилсэн нь үр дүнтэй болж, тэд урт удаан насалжээ. Аяа хэнд эрдэм буй болбоос түүнд тус буй гэдэг юутай үнэн үг вэ? Дорно дахины анагаах ухааны ид шидийг гарамгай эзэмшсэн эршүүд зоригтой ачит эмч ловон Дагвасамбуу хэдийгээр бурхан багшийн үнэнч шавь лам хувраг боловч тэр үед буруу номтон хэмээгдэж байсан орос эмч нартай ч эрүүлийг хамгаалах үйлсэд хамтран ажиллаж тэд нараас бас суралцаж байсан явдал ч буй. Тэрээр 1920 онд тус шавийн зайсан Дамчаагийн зүтгэл санаачлагаар Эрхүүгээс Зөөлөнгийн хүрээнд залж авчирсан орос эмч нартай тус хүрээний маарамба эмч нарын адил хамтран ажиллаж Хөвсгөл аймгийн Рэнчинлхүмбэ, Баянзүрх, Улаан-Уул, Цагааннуур сумдын нутагт халдварт цэцэг өвчнөөс эсэргүүцэх тарилга хийхэд идэвхтэй оролцож энэ нутаг цэцэг өвчин цаашид тархах голомтыг устгахад хувь нэмрээ оруулсан төдийгүй, 20, 30-аад онд өөрөө хүмүүст бие даан халдварт өвчнийг эсэргүүцэх тарилга хийж байсан мэдээ ч буй. Энэ бүхнээс улбаалж бодоход хэрэв монгол оронд европ эмнэлгийг хөгжүүлэхдээ манай төр засаг Хасын Ловон лам мэтийн дорно дахины анагаах ухааны ид шидтэнгүүдийг шинэ эмнэлгүүддээ авч ажиллуулан, эрдэм чадварыг нь улам хөгжүүлэх бодлого явуулсансан бол эдүгээ монголын анагаах ухаан ямар их өндөр түвшинд байх нь тодорхой. Харамсалтай нь сүүн цагаан сэтгэл өвөрлөн бусдыг үхэл зовлонгоос аварч явсан ачтангуудаа улс төрийн хилс хэрэгт холбогдуулан хоморголон баривчилж, устгасан билээ. Хасын Ловон ламыг 1938 онд 67 настайд нь баривчилжээ. Тэрээр өргөст торны цаана 5 жил шахам сууж 1943 онд нэгэн нутгийн Тавхай гэлэн, Жонгов зайран нарын хамт шоронгийнхны мал маллаж яваад Налайхын зүүнтэйх Баянцогтын хотгор гэгчид өөд болсон мэдээ байна. 1938 оны энэхүү гунигт явдлаас хойш Ловон ламынхныг” эсэргүүний ар гэр, феодолын гэр бүлийнхэн” хэмээн нэрлэж хүүхдүүд нь хайрт аавынхаа нэрийг ч дуудахаас зэнзийлэн (Дагвасамбуу гэхийг ) Зондиу гэх мэтээр дуудахад хүрч байсан нь хавчлага гадуурхалын гай билээ. Гэвч тэд аавыгаа санан дурсаж явахын тулд түүний эм ургамлын багаж хэрэгсэл, ном судрыг нь хайрлан хадгалсаар байсныг хожим нь доктор болсон Хайдав гэгч тэр нутгаар шинжилгээ хийж явахдаа Ловон ламын хүүхдүүдийг элдэв гоё сайхан үгээр хууран мэхэлж аваад ор сураггүй болжээ. Тэгэснээрээ хайрт аавыгаа санан дурсаж явсан хүүхдүүдийнх нь сэтгэлийг гонсойлгоод зогсоогүй, хэрэв Хасын Ловон ламтны түүхэнд холбогдох өв дурсгалт зүйлсийг үрэн таран хийсэн бол Хайдав доктор бас л хойч үедээ нүгэл хийсэн хэрэг. Ямар боловч ард түмэн ачлалт лам багш, эмч зурхайч нараа мартаагүй. 1972 онд Гандан хийдийн лам Диваасамбуу гуай монголын нэртэй эмч, зурхайч, бурханч (зураач, барималч, хатгамалч, наамалч, цутгагч) зэрэг их эрдэмтэй лам нарын талаар баримт мэдээ цуглуулж “Ариун ном” нэртэй бүтээл туурвиад хэвлүүлэх гэхэд нь СНЗ-ын дэргэдэх Шашны хэрэг эрхлэх газар хориг саад тавьж уг ажлыг зогсоосон төдийгүй дурдсан бүтээлийн эхийг ч устгажээ. Идсэн эрүү хувхайрч идүүлсэн бут ургадгийн үлгэрээр хорхойд хоргүй ачит лам хуврагуудын маань гавьяат үйлс даравч дардайж булавч бултайсаар энэ сайхан цаг үед хүрч иржээ. Ийм учраас Хасын Ловон лам мэтийн алдартай хүмүүсийн намтар түүхийг улам гүнзгийрүүлэн судалж түүний яндаж баршгүй өв сангаас суралцах үйл маш их буй гэдгийг хойч үе маань бүү мартаасай! Миний бичсэн энэ зүйлс бол зөвхөн эхлэл төдий юм шүү.</span> </div>maanarhttp://www.blogger.com/profile/17858753121000600859noreply@blogger.com4tag:blogger.com,1999:blog-6098535502233552254.post-42473671864099035842007-01-05T23:31:00.000-08:002007-01-05T23:47:10.811-08:00Тэнэмэл дуучин<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhODaQd2gbqnv3YWcpjRsX2PnKviUSeKx25wiW5m51gyoqWD4l_zW7jB1Jx7LOhK-K7EWjB5GF2_QtAk_ehG85EkXXHxyt4sSECG083M1ZoCupTEDH6Jq57YGkFsnZ1YQBz3fH3mxIS/s1600-h/3+hun1.jpg"><img id="BLOGGER_PHOTO_ID_5016820779033717058" style="FLOAT: right; MARGIN: 0px 0px 10px 10px; CURSOR: hand" alt="" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhODaQd2gbqnv3YWcpjRsX2PnKviUSeKx25wiW5m51gyoqWD4l_zW7jB1Jx7LOhK-K7EWjB5GF2_QtAk_ehG85EkXXHxyt4sSECG083M1ZoCupTEDH6Jq57YGkFsnZ1YQBz3fH3mxIS/s320/3+hun1.jpg" border="0" /></a><br /><div><span style="font-family:arial;">“Эрх чөлөө” сонины 2002 оны дугаарт Дуламын Пүрэвдоржийн бичснээс хэсэглэн оруулав.<br />Дууныхаа ихэнхийг өөрөө зохион дуулдаг, бэлэн цэцэн үг яриатай, хөгжил хөдөлгөөнтэй, элдэв эрээн муу зан аашгүй, эвий ахай болсон түүнд албаны том даргаас эхлээд адгийн ядуу нь ч элэгсэг хандан ая дууг нь бишрэн сонсохын далимд аяга халуун цай, амтат идээ хоолоо өргөн барьдаг байлаа. Эх орны дайны жилүүдэд Зөвлөлтийн улаан армид агт морьдоороо тусалж байсан тэр үеэр агт авах ажлаар дархадын хотгор руу анх удаа машин гэдэг моторт хөлөг мөрөө гарган орж ирсэн билээ. Тэр үеэр Чанцалдулам сумын төвд байж тааралдснаар түүний нэгэн дуу төрсөн түүхтэй. Түүнийг , Мотортой ногоон машин нь Морь л болох нь яалаа хоё Москвагаас ирсэн ахынхаа Хэлий нь мэддэг ч болоосой Сэнстэй ногоон машин нь Морь л болох нь яалаа хоё Сэсээрээс ирсэн ахынхаа Хэлий нь мэддэг ч болоосой гэж дуулахад орчуулагч нь орос нөхдөд орчуулж өгч тэд их л талархаж байсан гэдэг. Хэдийгээр ядуу татуухан тэнэмэл нэгэн байсан ч хүний жамаар залуу насны хайр дурлалаас тойрч явсангүй. Хүнд хайртай болж, түүндээ зориулан дуу ч зохион дуулж явжээ. Хээтэй цоохор домбыг нь Сөгнөн суухын аврал Хэттэй бэлтэй ташааг нь Түшин суухын аврал Хорол тоонотой өргөөндөө Хоёулаа суухын аврал Хотгор цоохор сарлагийг нь Хотолж л явахын аврал гэж нэгэн үе дуулж байсан бол Домбоны чинээ Донхжий ньДотроос гарахаа болилоо Угжны чинээ Донхжий нь Ухаанаас гарахаа болилоо хэмээсэн нь Донхжий гэдэг хүнд хайртай болж, сэтгэлийн шаналал эдлэн түүнээ хүсэж мөрөөдөж явсныг гэрчлэнэ. Чухам түүний хайр дурлал бүтсэн эсэхийг бүү мэд, юутай ч хоёр хүүхдийн зулай үнэрлэж, эх болсон нь үнэн. Даанч орон гэргүй ядуу тэнэмэл амьдралтай байснаас хүүхдээ өөрөө өсгөж бойжуулах боломжгүйн эрхээр амьтан ах дүүст үрчлүүлсэн нь одоо ч энэ хотгорт аж төрцгөөж явна. Гэвч тэд эрдэнэт биеийг нь төрүүлж, хорвоогийн нарыг харуулсан ачит сайхан эхийгээ насны нь эцэст асарч харах сэтгэлгүй, хүйтэн цэвдэг хандаж асрамжийн газар “цөлж” үхүүлсэн юм. Чанцалдулам гуай дархадын ая дууны урын санд олон сайхан дуу үлдээсэн билээ. Ханан хад нь хагарвалХавсраад нааж л болдоггүйХайран бие минь эндвэл Эргээд төрж л болдоггүйЭлгэн хад нь эвдэрвэл Эвлүүлж нааж л болдоггүйЭнэ л бие минь эндвэл Эргээд төрж л болдоггүй гэх буюу өөрийн тэнэмэл амьдрал хайр сэтгэлээсээ сэдэвлэн,Дэгрэн саарлын дэлээрДээс л томож чадах уу ч Дэмий л ингэж явахаарДэргэд минь суудаг ч болоосойАлд саарлын дэлээрАргамж томож л чадах уу ч Амьдралгүй ингэж явахаарАваад суудаг ч болоосой гэх юм уу,Дөрвөлжин тамгатай хүрний ньДөрвөн туурай нь эргээ юуДөрөв л хоногийн замд нь Миний толгой эргээ юу… гэх мэтийн олон сайхан дуу зохион дуулж, дархад дууны шавхагдашгүй урын санд хувиа оруулж явсан нэр нь тодроогүй жирийн нэгэн авьяас билэгтэн байсан юм. Мончоорог гуайг 1970-аад оны эхээр Бүрэнхааны асрамжийн газарт албадан явуулжээ. Эрх дураараа, зон олны дунд дуулж явсан түүнийг хүчээр авч явах болсонд тэрээр “Нутаг ус, зон олноосоо явахгүй, энэ л газар шороондоо ясаа тавина” гэж уй дуу болж, учирлан гуйсан боловч түүнийг түргэн далд оруулах гэсэн нам, сумын дарга нар аашилж загнаж байгаад явуулсан гэдэг. Хөөрхий тэр асрамжийн газар очоод бэлэн хоол унд хувцас хэрэглэлээр дутаагүй ч төрж өссөн нутаг, нутгийн зон олон сэтгэлээс нь нэгээхэн өдөр ч гарахгүй гуниг уйтгарын зовлонд автан шаналахдаа хоёр, гурван удаа нутгийн зүг оргон босож, Хар сайрын бирваазан дээрээс буцаан хүргэгдэж байжээ. Нэгэн удаа нутгийн жолооч асрамжийн газар хүн хүргэж ирсэн байхад нь тааралдаад бөөн баяр хөөр болж жолоочийн гарын бугуйг үнсэж, машины дугуйнд наалдсан шороог “миний нутгийн шороо” гэж илбэн үнсэж “Намайг аваад буц, хүү минь. Би гачигдах юмгүй дураараа байгаа ч шоронгийн торонд орсонтой адилхан сэтгэлээр зовж байна. Хүү минь намайг аваад яв. Өлийн халзан даваа, өргөн алаг Шишгэд, өрх үүдийг нь татдаг олон түмэнтэйгээ уулзвал л миний жаргал тэр” хэмээн жолоочийг хоргоон гуйж, уй дуу болон их л зовоосон гэдэг. Асрамжийн газар яахин буцаах билээ дээ. Амьдралын нь сүүлчийн мөч тэнд төгссөн билээ. Миний бие Цагаан-Уул суманд ажлаар очоод буцах замдаа асрамжийн газраар орсонд Чанцалдулам гуайтай тааралдан түүний сэтгэлийн гунигийг сонсож бага ч гэсэн тайтгаруулах гэж хэсэг саатахдаа нэгэн чөлөөнд нь энд ирээд зохиосон дуу хуураасаа дуулж өгөхийг хүсэхэд тэрээр тун дурамжхан байдлаар “Би чамайг одоо л танилаа. Тэр жил нутагтаа байхад минь очиж уулзсан хүү мөн байна. Дархад дууны ном гаргана гээд надаар арав гаруй дуу хэлүүлж авч байсан шүү дээ. Мөн байна” гээд “Эгч нь энд ирснээс хойш ухаан санаанд юм орохоо байсан. Дур сонирхол ч алга болсон. Нутаг усаа л их санаж байна” гээд нулимс унаган дараах хоёр дууг дуулж өгсөн юм даа.Уулын өндөр Туж минь Униар татаж л байгаа дааУсны тунгалаг Шишгэд минь Туналзаж л байгаа дааХойт тайга л нутаг миньХөхрөн униартаж л байгаа даа Хонгор олон зон миньХөөмийлөн дуулж л суугаа даа гэсэн дуунаас гадна Арын гурван сумандаа Очих л өдөр байгаасайАлаг Шишгэд нутагтаа Буцахын заяа байгаасайХойт л гурван сумандаа Очих л өдөр байгаасайХонгор зоныхоо дундХүрэхийн заяа байгаасай гэж дуулан хоёр нүднээс нь бөөн бөөн нулимс унаж төрсөн газар хүн зоноо бэтгэртлээ санан мөрөөдөж байсан хөөрхий тэр эмгэнийг дурсан бодохдоо дархад нутгийн тэнэмэл дуучны тухай энэ дурсамжийг үлдээхийн хүсэлд автсан билээ. </span></div>maanarhttp://www.blogger.com/profile/17858753121000600859noreply@blogger.com0